ଖାସ୍ ଏଇଥିପାଇଁ ତାଙ୍କ ସାହିତ୍ୟକୃତିଗୁଡ଼ିକରେ ସେସବୁ ଉତ୍ତମ ରୂପେ ସଂଯୋଜିତ ହୋଇ ପ୍ରଚାରିତ ହୋଇପାରିଛି ।
ଆଉ ଗୋଟିଏ କଥା ଏଠାରେ ସ୍ମରଣୀୟ । ରାଧାନାଥ ରାୟ ପିଲାଙ୍କ ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକ ନିମିତ୍ତ 'ବ୍ୟାକରଣ ପ୍ରବେଶ' ପ୍ରଣୟନ କରିଥିଲେ । ଏହି ପୁସ୍ତକର ଭଲ ଓ ଭୁଲ୍ ଜାଣିବା ପାଇଁ ସେ ଗଙ୍ଗାଧରଙ୍କ ପରାମର୍ଶ ଲୋଡିଥିଲେ । ରାଧାନାଥ ଚିଠିରେ ଲେଖିଥିଲେ, "ଆପଣଙ୍କଠାରୁ ମୁଁ ପୁସ୍ତକ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ମୂଲ୍ୟବାନ ଉପଦେଶ ପ୍ରତ୍ୟାଶା କରେଁ । ବ୍ୟାକରଣ ଶାସ୍ତ୍ରରେ ଆପଣ ସୁବ୍ୟୁତ୍ପନ୍ନ ।" ଗଙ୍ଗାଧରଙ୍କ ଶିକ୍ଷା କେତେ ନିଦା ଓ ପ୍ରଶସ୍ତ ଥିଲା ତାହା ଏଥିରୁ ଅନୁମେୟ । ଗଙ୍ଗାଧର ମେହେର ଇଂରାଜି ଶିକ୍ଷାରେ ଦୋରସ୍ତ ହୋଇ ନଥିଲେ ବି ଯୁଗରୁଚି ଅନୁରୂପ କାବ୍ୟ-କବିତା ରଚନା କରିପାରିଛନ୍ତି । ବଙ୍ଗଳା ସାହିତ୍ୟ ପଠନ ଓ ତହିଁର ମାର୍ମିକ ଅବବୋଧ ଗଙ୍ଗାଧରଙ୍କ ଇଂରାଜି ପଢ଼ାର ଅଭାବକୁ ପୂରଣ କରିଛି । ଗଙ୍ଗାଧର ମେହେର ଯାହା ଯେମିତି ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଶିକ୍ଷା ଲାଭ କରିଥିଲେ, ସେକାଳକୁ ଚାହିଁ ସେତିକିରେ ତାଙ୍କୁ ଚାକିରି କରିବାକୁ ହେବ, ଏକଥା ସେ ନଭାବି, ତନ୍ତଚାଳନା ହିଁ କେବଳ ଚଳଣିର ବେଉସା ହେବ- ଏମିତି ଚିନ୍ତା କରିଥିବେ । ଅବଶ୍ୟ ସାହିତ୍ୟ ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରକାଶିତ ହେବା ପାଇଁ ତାଙ୍କର ଇଚ୍ଛା ଥିଲା ପ୍ରବଳ ।
କର୍ମ ଜୀବନ :
ଗଙ୍ଗାଧର ବାହାରେ ଯାଇ ଚାକିରି କରିବେ- ଏକଥା ତାଙ୍କ ବାପା-ମାଆ ପସନ୍ଦ କରୁ ନଥିଲେ । ଆଖି ଆଗରେ ଓ ପାଖେ ପାଖେ ପୁଅକୁ ରଖିବାର ଇଚ୍ଛା ସେମାନଙ୍କର ଥିଲା । ଯୋଗକୁ ୧୮୮୫ ମସିହା ବେଳକୁ ବରପାଲି ଜମିଦାରିରେ ଜମିଜମା ମାପଚୁପ କରାଗଲା । ସେତିକିବେଳେ ଗଙ୍ଗାଧର ଅମିନ ଭାବରେ କିଛିଦିନ କାମ କଲେ । ଜମିଜମା ବନ୍ଦୋବସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ ବନ୍ଦ ହୋଇଯିବା ପରେ ଗଙ୍ଗାଧର ଘରେ ବସି କୌଳିକ କାମ ତୁଲାଇଲେ । ସେହି ସମୟରେ କନବାଡ଼ ମୌଜାରେ ବରପାଲି ଜମିଦାର ଲାଲ ନୃପରାଜ ସିଂହ ଓ ମୋକ୍ତାର କପିଳ ଚରଣ ପଟ୍ଟନାୟକ ଅନଧିକାର ପ୍ରବେଶ କରିଥିବାରୁ ସେମାନଙ୍କ ନାଁରେ ମକଦ୍ଦମା ହୋଇଥିଲା । ଏଥିରେ ସଫେଇ ସାକ୍ଷୀ (ଯେଉଁମାନେ ମକଦ୍ଦମା ଆରମ୍ଭରେ ସାକ୍ଷୀ ନଥାନ୍ତି, ଅଥଚ ପରେ ସେମାନଙ୍କ ନାଆଁକୁ ପକ୍ଷ ସୁପାରିଶ କରି ବିଚାରାଳୟର ଅନୁମୋଦନ ନେଇଥାନ୍ତି) ରୂପେ ଗଙ୍ଗାଧର ମେହେରଙ୍କ ନାମ ରଖାଇଥିଲେ ମୋକ୍ତାର । ଗଙ୍ଗାଧର ଏ କାମ କରିବାକୁ ଚାହୁ ନଥିଲେ । କିନ୍ତୁ କପିଳ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କ ବାଧ୍ୟ ବାଧକତାରେ ସେ ଉପସ୍ଥିତ ରହି ଇଝାର (ଏତଲା ଭଳି ବିବରଣୀ) ଦେଲେ । ଫଳ ହେଲା ଓଲଟା । ଏହି ମକଦ୍ଦମାରେ ଜମିଦାର, ମୋକ୍ତାର ଓ ସାଙ୍ଗରେ ଥିବା ଆଠଜଣ ଲୋକଙ୍କୁ ବିଚାରାଳୟ ଅର୍ଥଦଣ୍ଡରେ ଦଣ୍ଡିତ କଲେ । ଜମିଦାର ଅସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେଲେ । କିନ୍ତୁ ନିଃସନ୍ତାନ କପିଳ ପଟ୍ଟନାୟକ ଗଙ୍ଗାଧରଙ୍କୁ ଭଲ ପାଉଥିଲେ । ପୁଣି ଜମିଜମା ବନ୍ଦୋବସ୍ତ କାମ ଆରମ୍ଭ ହେବାରୁ ସେ ଗଙ୍ଗାଧରଙ୍କୁ ଅମିନ କାମରେ ନିଯୁକ୍ତ କଲେ । ବନ୍ଦୋବସ୍ତ ଶେଷରେ ଜମିଦାର ତାଙ୍କୁ ମାଲମୋହରିର କାମ ଦେଲେ । ମାଲମୋହରିରି ସହିତ ସେ ଜମିଦାରଙ୍କ ଖମାର ଓ ବଜାର ହିସାବ ମଧ୍ୟ ବୁଝୁଥିଲେ । ଦରମା ଥିଲା ମାସିକ ୭ ଟଙ୍କା ।
ଆମ ଗଙ୍ଗାଧର.୧୩