୧୧ ସେତେବେଳେ ଏହା ଆମମାନଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ନିକଟକୁ ନେଇଯାଏ, ଯେ ମୃତ୍ୟୁମୟ ଜଗତରେ ଏକମାତ୍ର ଜୀବନ, ଯେ ନିୟତ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ବିଶ୍ୱର ନିତ୍ୟ ଅଧ୍ୟଷ୍ଠାନ, ଯେ ଏକମାତ୍ର ଆତ୍ମା, ଜୀବାତ୍ମାସମୂହ ଯାହାଙ୍କର ମାୟାମୟ ପ୍ରକାଶ ମାତ୍ର । ଏହି ଦୁଇଟି ଉପଦେଶକୁ ଯୋଡ଼ିଏ ପରମ ଓ ବିଶିଷ୍ଟ ସତ୍ୟ ବୋଲି ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇପାରେ, ମାନବ ଇତିହାସର ଦୀର୍ଘତମ ଓ ଜଟିଳତମ ଅଭିଜ୍ଞତା ଦ୍ୱାରା ପ୍ରମାଣିତ ଏହି ସତ୍ୟକୁ ଭାରତବର୍ଷ ସ୍ବାମୀ ବିବେକାନନ୍ଦଙ୍କ ମାଧ୍ୟମରେ ଆଧୁନିକ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଜଗତ ସମକ୍ଷରେ ଘୋଷଣା କରିଥିଲା । ଭାରତ ପାଇଁ ଏହି କ୍ଷୁଦ୍ର ଭାଷଣଟି ସ୍ୱାଧିକାର ପ୍ରତିଷ୍ଠାର ଏକ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ପ୍ରମାଣପତ୍ର । ବକ୍ତା ହିନ୍ଦୁଧର୍ମକୁ ସାମଗ୍ରିକ ଭାବରେ ବେଦ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଛନ୍ତି; କିନ୍ତୁ ବେଦ ଶବ୍ଦଟି ସେ ଯେତେବେଳେ ଉଚ୍ଚାରଣ କଲେ, ସେତେବେଳେ ବେଦ ବିଷୟରେ ଆମର ଧାରଣା ଆଧ୍ୟାତ୍ମ ଭାବରେ ମଣ୍ଡିତ ହୋଇଅଛି । ତାଙ୍କ ପକ୍ଷରେ ଯାହାକିଛି ସତ୍ୟ ତାହା ହିଁ ‘ବେଦ’ । ସେ କହିଛନ୍ତି ବେଦ ଶବ୍ଦ ଦ୍ୱାରା କୌଣସି ଗ୍ରନ୍ଥକୁ ବୁଝାଏ ନାହିଁ । ତାହା ଦ୍ୱାରା ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଆବିଷ୍କୃତ ସତ୍ୟସମୂହର ସତ ଭଣ୍ଡାରକୁ ହିଁ ବୁଝାଏ । ପ୍ରସଙ୍ଗ କ୍ରମେ ସେ ସନାତନ ଧର୍ମ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କର ଧାରଣାକୁ ବ୍ୟକ୍ତ କରିଛନ୍ତି –ଯାହା ତୁଳନାରେ ଆଧୁନିକ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଆବିଷ୍କାରସମୂହ ପ୍ରତିଧ୍ବନି ପରି ମନେହୁଏ । ସେହି ବେଦାନ୍ତ-ଦର୍ଶନର ମହତ୍ତମ ଅଧ୍ୟାତ୍ମ ଚେତନାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ବହୁ ବିଚିତ୍ର ପୁରାଣସମନ୍ବିତ ନିମ୍ନତମ ମୂର୍ତ୍ତିପୂଜା, ବୌଦ୍ଧମାନଙ୍କର ଅଜ୍ଞେୟବାଦ, ଜୈନମାନଙ୍କର ନିରୀଶ୍ବରବାଦ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମସ୍ତଙ୍କର ସ୍ଥାନ ହିନ୍ଦୁଧର୍ମରେ ଅଛି । ତାଙ୍କ ଚିନ୍ତାରେ ଏପରି କୌଣସି ସମ୍ପ୍ରଦାୟ, ଏପରି କୌଣସି ମତବାଦ—ଭାରତବାସୀଙ୍କର ଏପରି କୌଣସି ଆନ୍ତରିକ ଧର୍ମାନୁଭୂତି ଥାଇ ନ ପାରେ, ଯାହା ଯଥାର୍ଥ ଭାବରେ ହିନ୍ଦୁଧର୍ମର ବହିର୍ଭୁତ ହୋଇପାରେ । ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷ ଏହି ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ବା ମତବାଦ ବା ଅନୁଭୂତିକୁ ଯେତେ ବିପଥଗାମୀ ବୋଲି ଭାବନ୍ତୁ ପଛେ, ସେଥିରେ କିଛି ଯାଏ ଆସେ ନାହିଁ । ତାଙ୍କ ମତରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ନିଜର ଇଷ୍ଟଦେବତା ବିଷୟକୁ ଶିକ୍ଷା ହିଁ ହେଲା ଭାରତବର୍ଷର ଏହି ମୂଳ ଧର୍ମଭାବର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଆତ୍ମାର ନିଜର ପନ୍ଥା ନିର୍ବାଚନ କରିବାର ଏବଂ ନିଜ ଭାବରେ ଈଶ୍ୱର ଅନୁସନ୍ଧାନ କରିବାର ଯେଉଁ ଅଧିକାର, ତାଙ୍କ ମତରେ ସନାତନ ହିନ୍ଦୁଧର୍ମର ଏହା ଏକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ଶିକ୍ଷା । ତାହା ହେଲେ ଏହି ସଂଜ୍ଞାନୁସାରେ ହିନ୍ଦୁଧର୍ମର ବିଶାଳ ସାମ୍ରାଜ୍ୟର ପତାକା କୌଣସି ସୈନ୍ୟବାହିନୀ ବହନ କରି ନ ପାରେ, କାରଣ ଭଗବପ୍ରାପ୍ତି ତାହାର ଯେପରି ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଲକ୍ଷ୍ୟ, ସେହିପରି ପ୍ରତ୍ୟେକ ଆମ୍ବାର ସ୍ବରୂପଲାଭ ବା ସ୍ୱରୂପପ୍ରାପ୍ତି ପାଇଁ ପୂର୍ଣ୍ଣସ୍ବାଧୀନତା ତାର ଆଧ୍ୟାତ୍ମ ଅନୁଶାସନ । ତଥାପି ହିନ୍ଦୁଧର୍ମରେ ଏମାନଙ୍କୁ ଗ୍ରହଣ କରିବା ଏବଂ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିର ଏହି ସ୍ୱାଧୀନତା ଏ ଧର୍ମର ଗୌରବର କାରଣ ହୋଇ
