ଦେଇଥିଲା । ପରେ କାମଦେବଙ୍କ ପତ୍ନୀ ରତିଙ୍କର କରୁଣ ପ୍ରାର୍ଥନା ଫଳରେ ସେ ଜୀବନ୍ୟାସ ପାଇଲେ ।
ଶିବଙ୍କର ଏହି ତୃତୀୟ ନେତ୍ର ପାଇଁ ହିଁ ଶିବଙ୍କର ନାଆଁ ତ୍ରିଲୋଚନ ବା ତ୍ର୍ୟମ୍ବକ ।
ପୁରାଣମାନଙ୍କରେ ଶିବଙ୍କର ବିବିଧ ରୂପର ବର୍ଣ୍ଣନା ଅଛି । ସେହି ବର୍ଣ୍ଣନା ଅନୁସାରେ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ଶିବଙ୍କର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ମୂର୍ତ୍ତି ମଧ୍ୟ ଗଢ଼ା ଯାଇଛି । ସେହିସବୁ ମୂର୍ତ୍ତିମାନଙ୍କରେ ଶିବଙ୍କ ମସ୍ତକରେ ଚନ୍ଦ୍ର ଓ ଗଙ୍ଗା, ହସ୍ତରେ ତ୍ରିଶୂଳ ଓ ରୁଦ୍ରାକ୍ଷମାଳା ଏବଂ ବେକ, ବାହୁ ଓ ହାତରେ ସର୍ପ ଆଦି ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ଆଉ କେତେକ ମୂର୍ତ୍ତିରେ ଶିବ ଦେହସାରା ଭସ୍ମ ବୋଳି ହୋଇ, ବାହନ ନନ୍ଦୀ ଉପରେ ବସିଥିବା ଦେଖାଯାଏ । ନନ୍ଦୀ ଏକ ବୃଷଭ । ତାହାର ଦେହର ରଙ୍ଗ ଶୁଭ୍ର । ଆଖି ନରମ ଓ ବାଦାମୀ ରଙ୍ଗର । ସେ ଧର୍ମରାଜଙ୍କର ପ୍ରତୀକ ବୋଲି ପୁରାଣମାନଙ୍କରେ ବର୍ଣ୍ଣନା ଅଛି ।
ସ୍କନ୍ଦ ପୁରାଣରେ ଲେଖାଅଛି, ଥରେ ଧର୍ମଙ୍କ ମନରେ ଇଚ୍ଛା ହେଲା, ସେ ଦେବାଧିଦେବ ଶିବଙ୍କର ବାହନ ହେବେ । ସେଥିପାଇଁ ସେ ଦୀର୍ଘକାଳ ତପସ୍ୟା କଲେ । ଶେଷରେ ଶିବ ତାଙ୍କ ତପସ୍ୟାରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ତାଙ୍କୁ ନିଜର ବାହନ ରୂପେ ସ୍ୱୀକାର କଲେ । ମାତ୍ର ସ୍ୱୟଂ ଧର୍ମ ତ ବାହନ ହୋଇପାରିବେ ନାହିଁ । ତେଣୁ ସେ ଏକ ବୃଷଭରେ ପରିଣତ ହେଲେ । ଏହି ବୃଷଭ ହିଁ ନନ୍ଦୀ । ଏଣୁ ବୃଷଭଙ୍କୁ ଶିବଙ୍କର ବାହନ ଓ ଧର୍ମଙ୍କର ପ୍ରତୀକ ରୂପେ ପୂଜା କରାଯାଏ ।
ଶିବଙ୍କର ଆଉ ଗୋଟିଏ ନାଆଁ ହେଲା ରୁଦ୍ର । ଶିବଙ୍କର ଏହି ରୁଦ୍ର ନାମ ପଛରେ ଏକ ସୁନ୍ଦର କାହାଣୀ ଅଛି । ସେହି କାହାଣୀରେ କୁହାଯାଇଛି, ଯେତେବେଳେ ଗୋଟିଏ କଳ୍ପ ବା ସୃଷ୍ଟିର ଆରମ୍ଭ ହେଲା, ସେତେବେଳେ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ନାଭିଦ୍ମରୁ ବ୍ରହ୍ମା ଜନ୍ମହେଲେ । ତା’ ପରେ ସେ ଚାହିଁଲେ, ସୃଷ୍ଟି ସର୍ଜନା ପାଇଁ ଆଉଜଣେ ଦେବତା ସୃଷ୍ଟି ହୁଅନ୍ତୁ । ତେଣୁ ସେ ଧ୍ୟାନରେ ବସିଲେ । ସେହି ଧ୍ୟାନ କରିବା ଅବସ୍ଥାରେ ତାଙ୍କ କୋଳରେ ଗୋଟିଏ ନୀଳ ବର୍ଣ୍ଣର ଶିଶୁୁପୁତ୍ର ଦେଖାଦେଲା । ସେହି ଶିଶୁ ଖୁବ୍ ଜୋରରେ ପାଟିକରି କାନ୍ଦୁଥିଲା । ବ୍ରହ୍ମା ତାକୁ ତା’ର କାନ୍ଦର କାରଣ ପଚାରିବାରୁ ସେ କହିଲା, ମୁଁ କିଏ? ମୋ’ ନାଆଁ କ’ଣ? ତା'ପରେ ବ୍ରହ୍ମା ତାଙ୍କୁ କହିଲେ, ମା’ ରୁଦ- ଅର୍ଥାତ୍ କାନ୍ଦ ନାହିଁ । ମାତ୍ର ସେହି ଶିଶୁର କାନ୍ଦ ବନ୍ଦ ହେଲା ନାହିଁ । ଫଳରେ ବ୍ରହ୍ମା ତାକୁ କହିଲେ, ତୁମ ନାଆଁ ‘ରୁଦ୍ର’ । ତଥାପି ତାହାର କାନ୍ଦ ବନ୍ଦ ହେଲା ନାହିଁ । ଏଣୁ ସେ ଯେତେଥର କାନ୍ଦିଲା, ବ୍ରହ୍ମା ତାକୁ ସେତେଥର ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ନୂଆ ନାଆଁ ଦେଲେ । ଉଲ୍ଳେଖ ଅଛି ଯେ, ରୁଦ୍ର ନାଆଁ ପାଇବା ପରେ ବି ଶିଶୁଟି ସାତଥର କାନ୍ଦିଥିଲା । ତେଣୁ ବ୍ରହ୍ମା ତାକୁ ଆଉ ସାତଟି ନାଆଁ ଦେଇଥିଲେ । ସେହି ସାତ ନାଆଁ ହେଉଛି, ଭବ, ସର୍ବ, ଈଶାନ, ପଶୁପତି, ଭୀମ, ଉଗ୍ର ଓ ମହାଦେବ ।
ଆମ ଦେବଦେବୀ . ୫୫