ନୂତନ ଓଡ଼ିଶାର ଇତିହାସ ଓ
ଲେଖନୀକାର
ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମ ଅପେକ୍ଷା, ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରଥମ ଭାଷାଭିତ୍ତିକ ପ୍ରଦେଶ ଗଠନର ପ୍ରକ୍ରିୟା ସମଗ୍ର ଭାରତକୁ ମାର୍ଗଦର୍ଶନ କରିଥିଲା । ଏହାର ରୋମାଞ୍ଚକର ଇତିହାସ ସଂକଳନ କରିବା ହେଉଛି ଓଡ଼ିଶା ସରକାରଙ୍କର ପ୍ରଥମ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ । ମାତ୍ର ସେ ଦିଗରେ ସାମାନ୍ୟତମ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ମଧ୍ୟ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ନାହିଁ । ପରିଣାମରେ ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଥିବା ସମସ୍ତ ତଥ୍ୟାବଳୀ ତଥା ବିବରଣୀ ବର୍ତ୍ତମାନ ଅବଲୁପ୍ତ । ମାତ୍ର ସେ ଯୁଗର କର୍ତ୍ତବ୍ୟବୋଧର ଆହ୍ୱାନରେ ସେ କାଳର ଦୂରଦର୍ଶୀ ଲେଖନୀକାରମାନେ ସେମାନଙ୍କର ମହତ୍ତର ଅବଦାନମାନ ଛାଡ଼ିଯାଇଛନ୍ତି । ଏହାହିଁ ପରମ ଆଶ୍ୱାସନା ଓ ଆଶ୍ୱସ୍ତିର ବିଷୟ । ୧୮୬୬ ନଅଙ୍କ ଦୁର୍ଭିିକ୍ଷର କରାଳ ଗ୍ରାସ ସମୟରୁ ନିରସ୍ତ୍ର ଓଡ଼ିଆ ଜାତି, ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ସଂରକ୍ଷଣର ସଂଗ୍ରାମ ଏବଂ ୧୯୩୬ ସାଲ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଦୀର୍ଘ ସତୁରୀବର୍ଷ ଧରି ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶ ସ୍ଥାପନାଲାଗି ଯେଉଁ ବିରାମହୀନ ସଂଘର୍ଷ କରିଥିଲା, ତାହାର ସମଗ୍ର ବିସ୍ତାରିତ ବିବରଣୀ, ଓଡ଼ିଆ ଜାତିର ମହାନ ଭାଷ୍ୟକାର ଗୌରୀଶଙ୍କର ରାୟ ତାଙ୍କର ସଂପାଦିତ ଉତ୍କଳଦୀପିକା ପତ୍ରିକାରେ୧୮୬୬ ସାଲରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରାଣବନ୍ତ ଓ ମାର୍ମିକ ଭାବରେ ଲିପିବଦ୍ଧ କରିଯାଇଛନ୍ତି ।୧୯୧୭ରେ ଗୌରୀଶଙ୍କର ରାୟଙ୍କର ତିରୋଧାନ ପରେ, ଏହାକୁ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସଂପାଦକମାନେ ୧୯୩୬ ସାଲ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରକାଶିତ କରି ଏକ ମହାନ ଐତିହାସିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସଂପାଦନ କରିଯାଇଛନ୍ତି । ଏ ସଂପର୍କରେ ନୀଳମଣି ବିଦ୍ୟାରତ୍ନଙ୍କ ସମ୍ବଲପୁର ହିତୈଷିଣୀ ଏବଂ ଶଶିଭୂଷଣ ରଥଙ୍କ ସଂପାଦିତ ସାପ୍ତାହିକ ଆଶାରେ ଏ ସଂପର୍କୀୟ ବିବରଣୀମାନ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଛି ।
ଓଡ଼ିଶାର ପଶ୍ଚିମାଞ୍ଚଳରେ "ସମ୍ବଲପୁର ହିତୈଷିଣୀ', ବାମଣ୍ଡାର ମହାରାଜା ସୁଢ଼ଳ ଦେବଙ୍କର ପୃଷ୍ଠପୋଷକତାରେ ୧୮୮୯ ସାଲରୁ ସାପ୍ତାହିକ ପତ୍ରିକାରୂପେ ଦେବଗଡ଼ଠାରୁ କ୍ରମାନ୍ୱୟରେ ୧୯୨୩ ସାଲ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମୁଦ୍ରିତ ହୋଇଥିଲା । ସେହିପରି ଦକ୍ଷିଣ ଓଡ଼ିଶାର ମୁଖ୍ୟ ସାଂସ୍କୃତିକ କେନ୍ଦ୍ର ବ୍ରହ୍ମପୁରଠାରୁ ଶଶିଭୂଷଣ ରଥଙ୍କଦ୍ୱାରା ଆଶା ପତ୍ରିକା ସାପ୍ତାହିକ ରୂପେ ୧୯୧୩ରୁ ୧୯୩୬ ସାଲ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା । ଏହି ସମସ୍ତ ପତ୍ରିକାର ପୁରାତନ ସଂଖ୍ୟାମାନ ( ଅଳ୍ପ କିଛ