ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶର ସ୍ଥାପନା:
ଏକ ବିସ୍ମୟକର ଉପଲବ୍ଧି
କ୍ରମଶଃ ତ୍ୱରିତ ଗତିରେ ଅବଲୁପ୍ତ ହୋଇଯାଉଥିବା ଓଡ଼ିଆଭାଷୀ ଗୋଷ୍ଠୀ ଚାରିଗୋଟି ବୃହତ ରାଜ୍ୟରେ ଉପହସିତ ଆଉ ନିର୍ଯ୍ୟାତିତ ହୋଇ ନୂ୍ୟନତମ ସଂଖ୍ୟାଲଘୁ ଗୋଷ୍ଠୀରେ ପରିଣତ ହୋଇଯାଇଥିଲା । ବିହାର ଓ ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶର ଅବହେଳିତ ପଞ୍ଚମ ଡିଭିଜନ ଥିଲା ଓଡ଼ିଶା ଡିଭିଜନ, ଯାହା ଓଡ଼ିଶାର ଏକମାତ୍ର ପରିଚୟ ଥିଲା । ସେହି ଓଡ଼ିଶା ମଧ୍ୟ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସିତ (ମୋଗଲ ବନ୍ଦୀ) ଆଉ ସଂଲଗ୍ନ ୨୬ଟି ଗଡ଼ଜାତ ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ବହୁଧା ବିଭାଜିତ ହୋଇଥିଲା । ଏଠାରେ ସୂଚାଇ ଦିଆଯାଉଛି ଯେ ଓଡ଼ିଶା ଡିଭିଜନ ଛଡ଼ା ବିହାରରେ ଅପେକ୍ଷାକୃତ ଚାରିଗୋଟି ବୃହତ ସମୃଦ୍ଧିଶାଳୀ ହିନ୍ଦୀଭାଷୀ ଡିଭିଜନଗୁଡ଼ିକ ହେଲା ତିରହୁତ, ଭାଗଲପୁର, ପାଟନା ଆଉ ଛୋଟନାଗପୁର । ୧୯୩୧ସାଲର ଭାଷାଭିତ୍ତିକ ଜନଗଣନା ଆଧାରରେ ସମଗ୍ର ଭାରତରେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାଗୋଷ୍ଠୀ ନବମ ସ୍ଥାନରେ ରହି ମାତ୍ର ୧.୧୦କୋଟି ଜନସଂଖ୍ୟା ମଧ୍ୟରେ ସୀମିତ ରହିଥିବାବେଳେ ସେହି ବର୍ଷର ଜନଗଣନା ପରିସଂଖ୍ୟାନର ଆଧାରରେ କ୍ରମିକ ରୀତିରେ ଅନ୍ୟ ଆଠଗୋଟି ବୃହତ ଭାଷାଭାଷୀ ଗୋଷ୍ଠୀଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା ନିମ୍ନରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ହେଲା ।
ହିନ୍ଦୀଭାଷୀ- ୪୧.୪୨ କୋଟି, ବଂଗଭାଷୀ-୫,୩୪ କୋଟି, ତେଲୁଗୁଭାଷୀ- ୨.୬୩ କୋଟି, ମରାଠୀ--୨.୦୮ କୋଟି, ପଞ୍ଜାବୀ ୧.୫୮କୋଟି, ଗୁଜୁରାଟୀ-୧.୧୩ କୋଟି, ଆଉ କନ୍ନଡ଼ଭାଷୀ ୧.୧୬କୋଟି, ପରିଶେଷରେ ଓଡ଼ିଆ ମାତ୍ର ୧.୧୦ କୋଟି ।
ପଶ୍ଚିମରେ ସୁବିସ୍ତାରିତ ହିନ୍ଦୀଭାଷୀ ଅଞ୍ଚଳ, ଆଉ ଉତ୍ତର ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣରେ ଦୁଇଟି ସର୍ବ ବୃହତ ଭାଷୀ ବଂଗଳା ଓ ତେଲୁଗୁଭାଷୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଂକୁଚିତ ରହି ନବମ ସ୍ଥାନରେ ସ୍ଥିତ ଓଡ଼ିଆ ଜାତି ନିଜର ସତ୍ତା ହରାଇବାକୁ ବସିଥିବାବେଳେ କେଉଁ ପ୍ରଚଣ୍ଡ ଅବଦମିତ ଆସ୍ପର୍ଦ୍ଧା ଘେନି ସର୍ବପ୍ରଥମ ଭାଷାଭିତ୍ତିକ ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶର ସ୍ଥାପନା ଲାଗି କ୍ରମାଗତ ଭାବେ ୧୮୬୬ ସାଲରୁ