ସୃତିର ବିସ୍ମତିରେ ମଧୁସୂଦନ
(ପଣ୍ଡିତ ନୀଳକଣ୍ଠଙ୍କ ଲେଖାବଳୀରୁ ସଂଗୃହୀତ)
ମୁଁ କେବେ ପ୍ରଥମେ ମଧୁସୂଦନ ଦାସଙ୍କୁ ଜାଣିଲି ଏହା କହିବା ମୋ ପକ୍ଷରେ ଏକ କଠିନ ବ୍ୟାପାର । କରଣ ମୁଁ ଯେତେବେଳେ ଶିଶୁ ଥିଲି, ସେତେବେଳେ ମଧୁସୂଦନ ଦାସଙ୍କ ନାମ ଓଡ଼ିଶାର ଘରେଘରେ ସମୁମର ସହ ଉଚ୍ଚାରିତ ହେଉଥିଲା । ସେତେବେଳେ ଓଡ଼ିଶାର ଜନମାନସକୁ ତାଙ୍କର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ବର ଛାୟା ଆଛନ୍ନ କରି ରଖିଥିଲା, ଆଉ ଜନସମାଜ ତାର ଅସହାୟ ଅବସ୍ଥାରେ ଏବଂ ବିପଦାଚ୍ଛନ୍ନ ମୁହରେ, ତାଙ୍କର ସହାୟତାକୁ ଚାହିଁ ବସିଥିଲା । ହଁ, ଠିକ୍ ଏହି ଭାବରେ ଜନସମାଜକୁ ମାର୍ଗଦର୍ଶନ ପ୍ରଦାନ କରିଥିବା ମହାନ ବ୍ୟକ୍ତିଗଣ ତାଙ୍କ ଜୀବନର ଆରମ୍ଭ କରିଥାନ୍ତି ।
ଉତ୍କଳ ସମ୍ମିଳନୀ, ଯାହାର ସେ ପିତା ଓ ସ୍ରଷ୍ଟା ଥିଲେ, ତାହା ପ୍ରଥମେ ୧୯୩ ସାଲରେ କଟକଠାରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା । ସେତେବେଳର ଭାରତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ସଭାପତି ମି. ସୁରେନ୍ଦ୍ରନାଥ ବାନାର୍ଜୀ ବଂଗ ପ୍ରାଦେଶିକ ସଭାର ଏକ ଅଧିବେଶନ କଟକଠାରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ କରାଇବାପାଇଁ ମଧୁସୂଦନଙ୍କୁ ଭେଟି ଅନୁରୋଧ ଜଣାଇଥିଲେ । ମାତ୍ର ସେହି ଅଧିବେଶନରେ ଓଡ଼ିଆଭାଷୀ ଅଂଚଳର ମିଶ୍ରଣ ଲାଗି ଏକ ପ୍ରସ୍ତାବ ଗ୍ରହଣ କରିବାପାଇଁ ମି. ବାନାର୍ଜୀ ରାଜି ହୋଇ ନଥିଲେ । ପରିଣାମରେ ସେହି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟରେ ବଂଗ ପ୍ରାଦେଶିକ ସଭା ପରିବର୍ତ୍ତେ ଉତ୍କଳ ସମ୍ମିଳନୀର ପ୍ରଥମ ଅଧିବେଶନ କଟକଠାରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା । ମୁଁ ବସ୍ତୁତଃ ମଧୁସୂଦନ ଦାସଙ୍କୁ ପ୍ରଥମେ ୧୯୦୧ ସାଲରେ ଏବଂ ପରେ ୧୯୩ ସାଲରେ ଉତ୍କଳ ସମ୍ମିଳନୀର ମଣ୍ଡପରେ ଦେଖିଥିଲି । ମାତ୍ର ତାଙ୍କ ସହିତ ପ୍ରଥମ ସାକ୍ଷାତକାର ବା ଭେଟ ଘଟିଥିଲା ୧୯୦୪ ସାଲରେ, ଯେତେବେଳେ ପୁରୀ ହାଇସ୍କୁଲରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରୁଥିଲି । ସେହି ସମୟରେ ପୁରୀ ଜଗନ୍ନାଥବଲ୍ଲଭ ମଠରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ଏକ ସଭାରେ ବହୁ ଭଦ୍ରବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସ୍କୁଲ୍ ଛାତ୍ର ଉପସ୍ଥିତ ଥିଲେ ସ୍ୱଦେଶୀ ସଂପର୍କରେ ଏକ ଆବେଗମୟ ଭାଷଣରେ ମଧୁବାବୁ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ତନ୍ମୟ କରି ରଖିଥିଲେ । ସେ ଏହି ସଭାରେ ଏକ ଶପଥ ପାଠ କରାଇଥିଲେ - ମୁଁ ପ୍ରାଣପଣେ ଦେଶୀ ଦ୍ରବ୍ୟ ବ୍ୟବହାର କରିବି ଓ ଦେଶୀ ଲୁଗା ଛଡ଼ା ଆଉ କିଛି ପିନ୍ଧିବି ନାହିଁ । ଏହି ଶପଥପାଠକୁ ଯେଉଁମାନେ ସ୍ୱୀକୃତି ପ୍ରଦାନ କରୁଥିଲେ,