ମୁକ୍ତି ସଂଗ୍ରାମର ଅଗ୍ର ସାରଥି ମଧୁସୂଦନ
'ମଧୁସୂଦନ ଦାସ ଥିଲେ ବ୍ରିଟିଶ ସାମ୍ରାଜ୍ୟବାଦର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ, ଅନମନୀୟ, ଜ୍ବଳନଶୀଳ ସମାଲୋଚକ’ - ଏହା ହେଉଛି ତାଙ୍କ ପ୍ରତି ଓଡ଼ିଶାର ପୂର୍ବତନ ପ୍ରଧାନମଂତ୍ରୀ ବିଶ୍ବନାଥ ଦାଶଙ୍କ ଶ୍ରଦ୍ଧାଜଳିର ଏକ ଅଂଶ । କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାପକ ସଭାରେ ୧୯୧୬ମାର୍ଚ୍ଚ ୭ତାରିଖରେ ସେ ଦୃପ୍ତକଣ୍ଠରେ କହିଥିଲେ-
‘ଲବଣକର ହେଉଛି ବ୍ରିଟିଶ ସାମ୍ରାଜ୍ୟବାଦର ଏକ ନିନ୍ଦନୀୟ କଳଙ୍କ, ଯାହାର ତୁରନ୍ତ ଅବଲୁପ୍ତି ଆବଶ୍ୟକ । ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଶିଳ୍ପସମୂହ ଦେଶଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛନ୍ତି ରକ୍ତମୁଖା ଶୋଷକ ଦଳ ଯେଉଁମାନେ ଭାରତର ରକ୍ତକୁ ଅବାରିତ ଶୋଷି ଚାଲିଛନ୍ତି ।
ଏହା କହିଲାବେଳେ ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ମୁହଁରେ ଫୁଟିଉଠିଥିଲା ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନ ବିରୁଦ୍ଧରେ ତାତ୍ସଲ୍ୟ ଓ ଅବଜ୍ଞାର ଚିହ୍ନ, ଯାହା ତାଙ୍କର କଣ୍ଠସ୍ୱରକୁ ଆହୁରି ତୀବ୍ର ଓ ଶାଣିତ କରିଥିଲା ।
ଏହା ସତ୍ତ୍ୱେ ତାଙ୍କୁ ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁଥିଲା ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନର ପରି ମଧ୍ୟରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ବିଜ୍ଞତାର ସହ କାର୍ଯ୍ୟନିର୍ବାହ କରିବାର ଅବସରରେ । ବହୁ ପ୍ରଶାସକଙ୍କର ସେ ମଧ୍ୟ ଥିଲେ ଘନିଷ୍ଠ ଓ ସହୃଦୟ ବଂଧୁ । ବ୍ରିଟିଶ ପ୍ରଶାସନର ସମୁଚ୍ଚ କ୍ଷମତା-ଅଳିନ୍ଦରେ ତାଙ୍କର ପ୍ରବେଶ ଥିଲା ସ୍ବଚ୍ଛନ୍ଦ ଓ ଅବାରିତ ।
ଏହି ଉଭୟ ଭୂମିକାରେ ଥିଲା କିଛି ବିରୋଧାଭାସ, କିଛି ବିପରୀତମୁଖୀ ଅବସ୍ଥାପନ ଯାହା ମଧ୍ୟରେ ଦ୍ବିଧା ବିଭାଜିତ ହୋଇଯାଇଥିଲା ମଧୁସୂଦନଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟର ପରିସର ଓ ଜୀବନର ଧାରା । ଏ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ସେ ଝଟକି ଉଠିଥିଲେ ଦେଶପ୍ରେମର ଏକ ଅଂଗୀକାରବଦ୍ଧ ଉର୍ଦ୍ଧାୟିତ ବର୍ତ୍ତିକା ପରେ ଯହିଁରୁ ଉତ୍ସାରିତ ଆଲୋକ ରାଶି ଚିରକାଳ ଲାଗି ଦେଦୀପ୍ୟମାନ ରହିବ ଅନୁପ୍ରେରଣାର ଏକ ଶିଖାରୂପେ ।
ଏହି ରହସ୍ୟବୃତ ପରିଧି ମଧ୍ୟରୁ କିଛି ପ୍ରଖର ଆଉ ଉତ୍କଳ ଦିଗ ଉନ୍ମୋଚନ କରି