ଅଳଂକାରବୋଧୋଦୟ
ଅତ୍ର ଉତ୍କର୍ଷ ନିମିତ୍ତ ଗମୋତ୍ପ୍ରେକ୍ଷା କରିବାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଥଲା, କିନ୍ତୁ ଯଥା ଶବ୍ଦ ଗମେନ୍ଲେଜ୍ ପ୍ରେକ୍ଷାର ଦେବ୍ୟାତକ, ନହେବାରୁ ଅବାଚକ ହେଲା, କିନ୍ତୁ ବାଟୋଡ୍ପ୍ରେକ୍ଷୀର ବାଚକ ହେଲା । ଅନୁପ୍ରାସରେ ବୃତ୍ତିବିରୁଦ୍ଧ ପ୍ରତିକୂଳବର୍ଷତ୍ୱ - ଯଥା, ବଙ୍ଗଳା ଶ୍ରୀ ରାଗେ ପରଶୁରାମ ପରବେଶ ହୋଇଲେ ପରମ ରୋଷରେ ପୁରି, ସୁକୁମାର ରାଜକୁମାରଙ୍କ ଶିର-ହରଣ ବ୍ରତ ଆବରି || ଅତ୍ର ବୀର ରସ ପ୍ରସ୍ତାବରେ କୋମଳ ବର୍ଣ୍ଣ ବିନ୍ୟାସ ହେବାରୁ ଆରଭଟୀ” ବୃତ୍ଯନୁପ୍ରାସର ପ୍ରତିକୂଳବର୍ଷ ହେଲା । ଉପମାନଂକାରର ସାଧାରଣ ଧର୍ମର କୌଣସି ସ୍ଥଳରେ ଅଧ୍ୟକତା ଓ ନ୍ୟୁନତା ଅଧକତା - ଯଥା, ବଙ୍ଗଳା ଶ୍ରୀ ରାଗେ ନୟନ ତେଜରେ ବିରାଜିତ ଶମ୍ବୁ, ଶିତବିଭୂତି ସୁନ୍ଦର, ଚପଳାଯୁକ୍ତ ଶାରଦ ଘନପରି ନୀଳ ମେଘ ଖଣ୍ଡଧର । ଅଦ୍ର ଉପମେୟ ଶମ୍ବୁଙ୍କଠାରେ ନୀଳକଣ୍ଠତ୍ନ ବିଶେଷଣ ନଥୁବାରୁ “ନୀଳମେଘ ଖଣ୍ଡଧର' ଏହି ପଦ ଅଧକ ହେଲା । ନ୍ଯୂନତା - ଯଥା, ବଙ୍ଗଳା ଶ୍ରୀ ରାଗେ କମଳାଳିଙ୍ଗିତ ମୁକ୍ତାହାର ଯୁକ୍ତ ଶ୍ୟାମସୁନ୍ଦର ଅତ୍ଯୁତ, ବିଦ୍ଯୁତ ଭୂଷିତ ନୀଳ ମେଘ ପରି ଦିଶୁଛନ୍ତି ସୁଶୋଭିତ । ଅତ୍ର ଉପମେଯସ୍ଥିତ ମୁକ୍ତାହାର ବିଶେଷଣ ଅନୁରୂପରେ ଉପମାନ ଭୂତ ମେଘରେ ବଳାକାବଳି ବିଶେଷଣ ନ ଥୁବାରୁ ନୃତ୍ଯୁନତା ହେଲା । ଏହି ଉପମା ଉପମେୟ ଦୁହିଙ୍କର ଲିଙ୍ଗ, ବଚନ, କାଳ, ପୁରୁଷ, ବିଧ୍ଯାଦି ଏମାନଙ୍କର ଭେଦ ହେବାରୁ ଯେଉଁ ଦୋଷ, ସେ ଭଗ୍ନ ପ୍ରକ୍ରମତା ଦୋଷର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ଲିଙ୍ଗଭେଦ - ଯଥା, ସୁଧୋବ ଧବଳ ଶୂଦ୍ର୫ । ଅତ୍ର ସୁଧା ଶବ୍ଦ ସ୍ତ୍ରୀଲିଙ୍ଗ ଓ ଚନ୍ଦ୍ର ଶବ୍ଦ ପୁଂଲିଙ୍ଗ ହେବାରୁ ଲିଙ୍ଗ ଭେଦ ହେଲା । ବଚନ ଜୋରଦ - ଯଥା, ଜ୍ୟୋଗ୍ଲାଇବ, ଶିତା କୀର୍ତି । ଅତ୍ର ଜ୍ୟୋସ୍ମ8 ବହୁବଚନ ଓ କୀରି ଓ ଏକବଚନ ହେବାରୁ ଭେଦ ହେଲା । କାଳଜୋଦ - ଯଥ!', ସୁଦକ୍ଷିଣା ଦିଲୀପ ଉତ୍ତମ ବେଶକୁ ଧାରଣ କରି ଗମନ କଳା କାଳରେ ହିମ
- ବିକଟାକ୍ଷର ବନ୍ଧ ।
