ଗୋବିନ୍ଦ ବିଦ୍ୟାଧରଙ୍କ ପରେ ତାଙ୍କ ପୁତ୍ର ଚକ୍ରପ୍ରତାପଦେବ ୧୫୪୯ରୁ ୧୫୫୭ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶାସନ କଲେ। ତାଙ୍କ ସମୟରେ ପ୍ରକୃତ ଶାସନର ଦାୟିତ୍ୱ ମନ୍ତ୍ରୀ ଦନାଇ ବିଦ୍ୟାଧରଙ୍କ ହାତରେ ରହିଥିଲା। ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କୁ ସେ ଯଥୋଚିତ ପୃଷ୍ଠପୋଷକତା ପ୍ରଦାନ କରି ନ ଥିଲେ। ଏଥିପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କର ସମର୍ଥନ ମିଳି ନ ଥିଲା। 'ଆକବରାମା' ଅନୁଯାୟୀ ତାଙ୍କ ପୁତ୍ର ନରସିଂହ ଜେନା ତାଙ୍କୁ ବିଷ ଦେଇ ହତ୍ୟା କରିଥିଲେ।
ନରସିଂହ ଜେନା ମାତ୍ର ବର୍ଷକପାଇଁ (୧୫୫୭-୧୫୫୮) ଶାସନ କରିଥିଲେ। ମୁକୁନ୍ଦ ହରିଚନ୍ଦନ ତାଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରିବାରୁ ରଘୁରାମ ଛୋଟରାୟ (ଚକ୍ର ପ୍ରତାପଙ୍କ ଅନ୍ୟ ଏକ ପୁତ୍ର) ସିଂହାସନ ଆରୋହଣ କଲେ। ସେ ଦୁଇବର୍ଷ (୧୫୫୮-୧୫୬୦) ଶାସନ କଲା ପରେ ମୁକୁନ୍ଦ ହରିଚନ୍ଦନଙ୍କ ହାତରେ ନିହତ ହେଲେ। ଏହା ପରେ ୧୫୬୦ରୁ ୧୫୬୮ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମୁକୁନ୍ଦଦେବ ଓଡ଼ିଶାର ଗଜପତି ହେଲେ। ୧୫୬୮ରେ ସେ ବଙ୍ଗନବାବ ସୁଲେମାନ କର୍ରାନୀଙ୍କ ହାତରେ ପରାଜିତ ହେବା ପରେ ଓଡ଼ିଶା ମୁସଲମାନ ଶାସକଙ୍କ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଶାସନକୁ ଆସିଲା। ମୁସଲମାନ ଶାସକମାନଙ୍କ ଓଡ଼ିଶା ବିଜୟ ସମୟରେ ନବାବଙ୍କ ସେନାପତି ସିକନ୍ଦର ଉଜବେଗ ଓ କଳାପାହାଡ଼ ଓଡ଼ିଶା ଆକ୍ରମଣ କରି ଅନେକ ମନ୍ଦିର ଲୁଣ୍ଠନ କରିଥିଲେ।
ବଙ୍ଗ ନବାବଙ୍କ ପକ୍ଷରୁ ଓଡ଼ିଶା ଅଭିଯାନର ନେତୃତ୍ୱ ସୁଲେମାନଙ୍କ ପୁତ୍ର ବୟାଜିଦଙ୍କ ହାତରେ ରହିଥିଲା। ସିକନ୍ଦର ଓ କଳାପାହାଡ଼ ଥିଲେ ବୟାଜିଦଙ୍କ ଦୁଇ ଜଣ ପ୍ରମୁଖ ସେନା ଅଧିକାରୀ। ଯେଉଁ ସମୟରେ ମୁକୁନ୍ଦଦେବଙ୍କୁ ବଙ୍ଗନବାବଙ୍କ ସେନାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବାକୁ ପଡ଼ିଥିଲା, ସେତେବେଳେ କଟକ ଓ ଆଖପାଖ ଅଞ୍ଚଳରେ କଳାପାହାଡ଼ର ଆକ୍ରମଣ ଜାରି ରହିଥିଲା। ଏହା ସହିତ ଓଡ଼ିଶାର କେତେକ ଜମିଦାର ଓ ସାମନ୍ତ ରାଜା ମଧ୍ୟ ମୁକୁନ୍ଦଦେବଙ୍କର ତୀବ୍ର ବିରୋଧ କରୁଥିଲେ। ଏ ନେଇ ଅନେକ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ମଧ୍ୟ ରହିଛି। ଏକ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଅନୁଯାୟୀ, ବାରଙ୍ଗ ନିକଟସ୍ଥ ସାରଙ୍ଗଗଡ଼ର ଜମିଦାର ରାମଚନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜଙ୍କ ବିଦ୍ରୋହ ଏହି ସମୟରେ ଆରମ୍ଭ ହେଲା ଏବଂ ତାକୁ ଦମନ କରିବାକୁ ଯାଇ ମୁକୁନ୍ଦଦେବ ରାମଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ହତ୍ୟା କଲେ। ଅନ୍ୟ ଏକ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଅନୁଯାୟୀ, ଯାଜପୁର ନିକଟସ୍ଥ ଗୋହିରିଟିକିରାଠାରେ ବଙ୍ଗନବାବ ସେନାଙ୍କ ସହ ସମ୍ମୁଖ ସମରରେ ୧୫୬୮ରେ ମୁକୁନ୍ଦ ଦେବ ନିହତ ହେଲେ। ତାଙ୍କର ଦୁଇଜଣ ସେନାନାୟକ ଶିଖି ଓ ମନାଇ ଆକ୍ରମଣକାରୀ କଳାପାହାଡ଼କୁ ସହଯୋଗ କରିଥିଲେ, ଯାହା ଫଳରେ କଳାପାହାଡ଼ର ଆକ୍ରମଣ ଅଧିକ ପ୍ରାଣାନ୍ତକ ପ୍ରମାଣିତ ହେଲା।
ମୁକୁନ୍ଦଦେବଙ୍କୁୂ 'ତେଲେଙ୍ଗା' ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ରାଜପଦ ପ୍ରାପ୍ତି ପରେ ସେ ନିଜକୁ ଚାଲୁକ୍ୟ ବଂଶର ବୋଲି ଦାବି କରୁଥିଲେ। ସମ୍ଭବତଃ ସେ କ୍ଷତ୍ରିୟ ନଥିଲେ ଏବଂ ଉଚ୍ଚବଂଶର ବୋଲି ଦାବି କରି ସାମାଜିକ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଅର୍ଜନ କରିବାକୁ ପ୍ରୟାସ କରିଥିଲେ। ଗୋଦାବରୀ ଜିଲ୍ଲା ଦ୍ରାକ୍ଷାଶ୍ରମରେ ଥିବା ଭୀମେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିରରୁ ମିଳିଥିବା ଏକ ଶିଳାଲେଖ ଅନୁଯାୟୀ ସେ ବିଶାଖାପାଟଣା ଜିଲ୍ଲାରୁ ଆସିଥିଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କ ପିତାଙ୍କ ନାମ ଥିଲା ସରଭ ରାଜୁ ଏବଂ ଜେଜେଙ୍କ ନାମ ଥିଲା ସିଙ୍ଗ ରାଜୁ। ଗଜପତିଙ୍କ ସାମନ୍ତ ଭାବରେ ସେ କାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ। ଗୋବିନ୍ଦ ବିଦ୍ୟାଧରଙ୍କ ସମୟରେ
ଓଡ଼ିଶା ଇତିହାସ . ୯୯
