ବାହୁଟ ଲାଗି ଓ ସେନାପଟା ଲାଗି କରାଯାଏ । ଶୁକ୍ଳସଜ ଲାଗି କରାଯାଏ । ଏହିପରି ଭାବରେ ରଥଯାତ୍ରା ପୂର୍ବଦିନର ପ୍ରସ୍ତୁତି ଶେଷ ହୋଇାଥାଏ ।
ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ଯାତ୍ରା
ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କର ବିଶ୍ୱପ୍ରସିଦ୍ଧ ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ଯାତ୍ରା ପ୍ରତିବର୍ଷ ଆଷାଢ଼ ଶୁକ୍ଳ ଦ୍ୱିତୀୟା ତିିଥିରୁ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ । ଏହି ଯାତ୍ରାର ଅବଧି ପ୍ରକୃତରେ ବାରଦିନ । ଆଷାଢ଼ ଶୁକ୍ଳ ଦ୍ୱିତୀୟାଠାରୁ ଆଷାଢ଼ ଶୁକ୍ଳ ତ୍ରୟୋଦଶୀ (ନୀଳାଦ୍ରି ବିଜେ) ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ଯାତ୍ରାର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ନାମ ହେଲା- ଘୋଷ ଯାତ୍ରା, ରଥ ଯାତ୍ରା, ଆଡ଼ପ ମଣ୍ଡପ ଯାତ୍ରା, ନବଦିନାତ୍ମକ ଯାତ୍ରା, ଦଶାବତାର ଯାତ୍ରା, ମହାବେଦୀ ମହୋତ୍ସବ, ଅନ୍ତର୍ବେଦୀ ମହୋତ୍ସବ, ଉତ୍ତରାଭିମୁଖୀ ଯାତ୍ରା, ଦକ୍ଷିଣାଭିମୁଖୀ ଯାତ୍ରା, ପତିତପାବନ ଯାତ୍ରା ଇତ୍ୟାଦି । ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ଓ ବାହୁଡ଼ାକୁ ଏକ ଉତ୍ସବ, ଅର୍ଥାତ ଏକ ରଥୋତ୍ସବ ବିବେଚନା କରାଯାଏ । ଏହା "ତ୍ରି-ଅବୟନା ଯାତ୍ରା' (୧. ଶ୍ରୀଗୁଣ୍ଡିଚା ଯାତ୍ରା, ୨. ମହାବେଦୀରେ ସାତଦିନ ଅବସ୍ଥାନ, ୩. ବାହୁଡ଼ା ଯାତ୍ରା) ।
ସ୍ନାନଯାତ୍ରା ପରି ରଥଯାତ୍ରା ସକାଶେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପ୍ରଶାସନ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷ, ବିଭିନ୍ନ ସେବାୟତ ନିଯୋଗମାନଙ୍କର ପରାମର୍ଶକ୍ରମେ ଓ ପରିଚାଳନା କମିଟିର ସ୍ୱୀକୃତିପୂର୍ବକ ଏକ ନୀତି ନିର୍ଘଣ୍ଟ ପୁସ୍ତିକା ପ୍ରକାଶ କରିଥାନ୍ତି । ଏହି ପୁସ୍ତିକା ସଂପୃକ୍ତ ସମସ୍ତ ପକ୍ଷଙ୍କୁ ପୂର୍ବରୁ ବଣ୍ଟନ କରାଯାଇାଏ । ଏଥିରେ ବିଭିନ୍ନ ଦିନର ନୀତି ଓ ତା'ର ସମୟ ସୂଚିତ ହୋଇଥାଏ । ରଥଯାତ୍ରା ଦିନର ନୀତିମାନ କ୍ରମାନ୍ୱୟରେ ହେଲା- ମଙ୍ଗଳ ଆଳତି, ମଇଲମ, ତଡ଼ପଲାଗି, ରୋଷହୋମ, ଅବକାଶ, ସୂର୍ଯ୍ୟପୂଜା, ଦ୍ୱାରପାଳ ପୂଜା, ବେଶ ଶେଷ, ବଲ୍ଲଭ ଓ ସକାଳ ଧୂପ (ଖେଚେଡ଼ି ଭୋଗ), ରଥ ପ୍ରତିଷ୍ଠା, ମଙ୍ଗଳାର୍ପଣ, ପହଣ୍ଡି ଆରମ୍ଭ, ପହଣ୍ଡି ଶେଷ, ମଦନମୋହନ ବିଜେ, ଚିତାଲାଗି, ଛେରାପହଁରା,
ଚାରମାଳ ଫିଟା ଓ ଘୋଡ଼ା ସାରି ଲାଗିବା, ରଥଟଣା ଆରମ୍ଭ (ରଥ ଲାଗିବା ପରେ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ନୀତି ରଥ ଉପରେ ହେବ) ।
ରଥଯାତ୍ରା ଦିନ ବଡ଼ି ଭୋରରୁ ଆଳତି, ଅବକାଶ ଶେଷ ହେବା ପରେ ତିନି ବାଡ଼ର ଦୈନନ୍ଦିନ ବେଶ ହୁଏ । ରୋଷ ହୋମ, ସୂର୍ଯ୍ୟପୂଜା, ଦ୍ୱାରପାଳ ପୂଜା ପ୍ରଭୃତି ବଢ଼ିବା ବେଳେ ସ୍ନାନବେଦୀ ନିକଟସ୍ଥ ଚାହାଣି ମଣ୍ଡପରେ ଦେଉଳ ପୁରୋହିତଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ତିନି ରର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପୂଜା ହୋମ, ବଢ଼ି, ଘଣ୍ଟ, ଛତା କାହାଳୀ ସହ ତିନି ରକୁ ଯାଇ ର ପ୍ରତିଷ୍ଠାର ସଂସ୍କାର ଆଦି କାର୍ଯ୍ୟ କରାଯାଏ । ଭିତରେ ସଂପୃକ୍ତ ସେବକଙ୍କଦ୍ୱାରା ପାଣି ପଡ଼ି, ଟେରା ବନ୍ଧାଯାଇ, ସକାଳ ଧୂପ ଡକାଯିବା ପରେ କେବଳ କୋଠଭୋଗ (ସ୍ୱତ୍ୱଲିପି ପ୍ରକାରେ ବାର କୁଡଅୁ଼ା ଖେଚେଡ଼ି, ପିଠା, ଟାକୁଆ ) ଆସି ଷୋଡ଼ଶ ଉପଚାରରେ ପୂଜା ହୁଏ । ଏହି ଭୋଗରେ ମୁରଜ ପଡେ଼ ନାହିଁ । କାରଣ ଦିଅଁମାନେ ରତ୍ନ ସିଂହାସନ ଛାଡ଼ବା ପରେ ପୁନର୍ବାର ରତ୍ନ ସିଂହାସନକୁ ଫେରଯିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମୁରଜ ପଡ଼ବାର ବିଧି ନାହିଁ । ଭୋଗ ସମାପନ ପରେ ପାଣି ପଡେ଼ । ସୁଧ ସୁଆର ତିନି ବାଡ଼ରେ ତିନୋଟି ପିତ୍ତଳ ବଟାରେ ଅଠର ମୂର୍ତ୍ତିି ପାତ୍ରସଜ ନେଇ ମଙ୍ଗଳାର୍ପଣ ଜିନଷି ଠିକଣା କରି ରଖିଥାନ୍ତି । ଏହା ପରେ ତିନବି ବାଡ଼ରେ ପୂଜାପଣ୍ଡା, ପତି ମହାପାତ୍ର ଓ ମୁଦରିସ୍ତ ମଙ୍ଗଳାର୍ପଣ କରନ୍ତି ।
ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ * ୧୧୯
