ଡକ୍ଟର ହରେକୃଷ୍ଣ ମହତାବ ମନେ କରନ୍ତି ଯେ ଜଗନ୍ନାଥ ମୂଳରୁ ଶାବର । ତାହା ପରେ ବୌଦ୍ଧ ଦେବତା । ପୁଣି ଦଶମ ଶତାବ୍ଦୀବେଳକୁ ସେ ହେଲେ ହିନ୍ଦୁ ଦେବତା । କାରଣ, ତାଙ୍କ ମତରେ ଏତିକିବେଳେ ବୌଦ୍ଧଧର୍ମରେ ବ୍ରାହ୍ମଣ୍ୟଧର୍ମ ଅନୁପ୍ରବେଶ କରି ବୌଦ୍ଧ ଦେବତାଙ୍କୁ ହିନ୍ଦୁଦେବତା ଭାବରେ ରୂପାନ୍ତରିତ କରିଥିଲା (୭) ।
କୁହାଯାଇଛି, ନୀଳମାଧବ ପରେ ଜଗନ୍ନାଥ ନାମରେ ପୂଜିତ ହେଲେ ଓ ପ୍ରଥମରେ ଏକା ପୂଜା ପାଉଥିଲେ । ପରେ ପରେ ବଳଭଦ୍ର, ସୁଭଦ୍ରା ଓ ସୁଦର୍ଶନଙ୍କୁ ଶୈବ ଓ ଶାକ୍ତଧର୍ମର ପୁନରୁତ୍ଥାନ ଫଳରେ ସଂସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଥିଲା । ଖ୍ରୀଷ୍ଟୀୟ ସପ୍ତମ ଶତାବ୍ଦୀ ପରଠାରୁ ଶକ୍ତିବାଦର ଦ୍ରୁତ ପୁନରୁତ୍ଥାନ ହୋଇଥିଲା । ତେଣୁ ଶକ୍ତି ବା ଦୁର୍ଗା ରତ୍ନବେଦୀରେ ସ୍ଥାପିତ ହେଲେ । ଦୁର୍ଗାଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ସୁଭଦ୍ରା/ମଙ୍ଗଳା କୁହାଯାଏ । ଭଦ୍ରା, ସୁଭଦ୍ରା (ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଭଗ୍ନୀ) ଭାବରେ ପୂଜିତା ହେଲେ । ଶିବ ବା ବୀରଭଦ୍ର ମଧ୍ୟ ବଳଭଦ୍ର (ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଜ୍ୟେଷ୍ଠଭ୍ରାତା) ଭାବରେ ପୂଜା ପାଇଲେ, ବୈଷ୍ଣବ ଧର୍ମର ପ୍ରାବଲ୍ୟ ପ୍ରଭାବରୁ (୮) ।
ବିଶିଷ୍ଟ ସାହିତ୍ୟିକ ସୁରେନ୍ଦ୍ର ମହାନ୍ତି ଲେଖିଛନ୍ତି ଯେ, ଏକଦା ଜଗନ୍ନାଥ କେବଳ ଶୂନ୍ୟ (void) ଭାବରେ ବୌଦ୍ଧତନ୍ତ୍ରର କର୍ମକର୍ମାଣିରେ ପୂଜା ପାଉଥିଲେ । ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ଅନୁପ୍ରେରଣାରେ ରାଜା ଯଯାତିକେଶରୀଙ୍କ ସକ୍ରିୟ ସମର୍ଥ ଯୋଗୁଁ ବଳଭଦ୍ର ଶିବ ଭାବରେ ଓ ସୁଭଦ୍ରା ଭୁବନେଶ୍ୱରୀ ଭାବରେ ଯୁକ୍ତ ହେଲେ ଏବଂ ତ୍ରିମୂର୍ତ୍ତିି (Triad) ବିବେଚିତ ହେଲେ । ଏହି ପ୍ରକାରେ ହିନ୍ଦୁ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ସଂସ୍କୃତିର ପ୍ରମୁଖ ଉପାଦାନ- ଶୈବ, ଶାକ୍ତ ଓ ବୈଷ୍ଣବ ମତବାଦ ଏକତ୍ର ଅବସ୍ଥାନ କରିଥିଲେ; ବୈଷ୍ଣବ ମତବାଦର ସାଧାରଣ ବା କୋଠଛତ୍ର ତଳେ (୯) ।
ତନ୍ତ୍ର ଗବେଷକ ଡକ୍ଟର ସର୍ବେଶ୍ୱର ଶତପଥୀଙ୍କ ମତରେ, ବଳଭଦ୍ରଙ୍କ ମନ୍ତ୍ର "ଓଁ ନମୋ ଭଗବତେ ବାସୁଦେବାୟ" ତାନ୍ତ୍ରିକ ବୀଜମନ୍ତ୍ରକୁ କାଏମ କରୁନଥିବାରୁ ଅନୁମାନ କରାଯାଏ ଯେ ଜଗନ୍ନାଥ ଉପାସନାର ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ବଳଭଦ୍ରଙ୍କୁ ସଂସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଛି । ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ବୀଜମନ୍ତ୍ର 'ହ୍ରୀଂ' ଭୁବନେଶ୍ୱରୀଙ୍କ ମନ୍ତ୍ରଠାରୁ ଭିନ୍ନ ନୁହେଁ । ମହାବିଦ୍ୟା ଦେବୀ କ୍ରମରେ ଚତୁର୍ଥ ଦେବୀ ହେଉଛନ୍ତି ଭୁବନେଶ୍ୱରୀ । ସେ ଜ୍ଞାନଶକ୍ତି ବା ସର୍ବଶକ୍ତିମାନ ବ୍ରହ୍ମ । ବିଚିତ୍ର ବିଷୟ ଯେ ସୁଭଦ୍ରା ବା ଭୁବନେଶ୍ୱରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ପାଖରେ ବିରାଜିତା ଥିଲେ ବି, ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ବଜ୍ରଯାନରେ ଭୈରବ କୁହାଯାଉଥିଲେ ବି ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କୁ ଭୈରବୀ କୁହାଯାଉନାହିଁ; ଅଥଚ ଅନ୍ୟ ଏକ ମନ୍ଦିରରେ ବିରାଜିତା ବିମଳାଙ୍କୁ ଭୈରବୀ କୁହାଯାଉଛି । ତାନ୍ତ୍ରିକ ଧର୍ମର ଏକ ପରବର୍ତ୍ତୀ ଉପାସନାପଦ୍ଧତି
୭. ତତ୍ରୈବ
୮. Jagannath Puri - Published by Puri Shri Jagannath Temple Managing committee.
୯. Lord Jagannath - Surendra Mohanty
