| ୩. | ବାଚ୍ୟସିଦ୍ଧ୍ୟଙ୍ଗ | ଗୁଣୀଭୂତ ବ୍ୟଙ୍ଗ୍ୟ |
| ୪. | ସନ୍ଦିଗ୍ଧପ୍ରାଧାନ୍ୟ | ଗୁଣୀଭୂତ ବ୍ୟଙ୍ଗ୍ୟ |
| ୫. | ତୁଲ୍ୟପ୍ରାଧାନ୍ୟ | ଗୁଣୀଭୂତ ବ୍ୟଙ୍ଗ୍ୟ |
| ୬. | ଅସ୍ଫୁଟ | ଗୁଣୀଭୂତ ବ୍ୟଙ୍ଗ୍ୟ |
| ୭. | ଅଗୂଢ଼ | ଗୁଣୀଭୂତ ବ୍ୟଙ୍ଗ୍ୟ |
| ୮. | ଅସୁନ୍ଦର | ଗୁଣୀଭୂତ ବ୍ୟଙ୍ଗ୍ୟ |
ଇତିରାଙ୍ଗ ଗୁଣୀଭୂତବ୍ୟଙ୍ଗ୍ୟ – ଯଥା,
ମନୋନ୍ନତାଂ ପ୍ରଣୟିନୀ ମନୁନେତୁ କାମ
ସ୍ତ୍ୱତ୍ସୈନ୍ୟ ସାଗର ରବୋଦ୍ଗତ କର୍ଣ୍ଣତାପଃ ।
ହାହା କଥଂ ନୁଭବତୋ ରିପୁରାଜଧାନୀ
ପ୍ରାସାଦ ସନ୍ତତିଷୁ ତିଷ୍ଠତି କାମିଲୋକଃ |
ଅର୍ଥ - ମାନବତୀ ପ୍ରଣୟିନୀ ସ୍ତ୍ରୀର ଅନୁନୟ-ତତ୍ପର କାମୀ ଜନ, ତ୍ୱଦୀୟ ସୈନ୍ୟ-ସାଗର ଧ୍ୱନିଦ୍ୱାରା କର୍ଣ୍ଣତାପଯୁକ୍ତ ହୋଇ କିପରି ଆପଣଙ୍କ ରିପୁରାଜଧାନୀର ପ୍ରାସାଦ ମଧ୍ୟରେ ସ୍ଥିତ ହୋଇଅଛି ଏହା ବଡ଼ ଦୁଃଖର ବିଷୟ ।
ଅତ୍ର ରାଜବର୍ଣ୍ଣନରେ ଯାହା କାମୀ ଜନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ କରୁଣ ରସରୂପ ବ୍ୟଙ୍ଗ୍ୟାର୍ଥ ପ୍ରକାଶ ହେଲା ସେହି ବ୍ୟଙ୍ଗ୍ୟ, ରାଜା ବିଷୟ ରତି (ପ୍ରୀତି )ରେ ଅଙ୍ଗ ଭାବକୁ ଲଭିବାରୁ ଇତରାଙ୍ଗ ସ୍ୱରୂପ ଗୁଣୀଭୂତ ବ୍ୟଙ୍ଗ୍ୟ ହେଲା ।
କାକ୍ୱାକ୍ଷିପ୍ତ ଗୁଣୀଭୂତ ବ୍ୟଙ୍ଗ୍ୟ – ଯଥା, ସହଦେବ ପ୍ରତି ଭୀମ ବାକ୍ୟ
ମଥ୍ନାମି କୌରବ ଶତଂ ସମରେ ନ କୋପାତ୍
ଦୁଃଶାସନସ୍ୟ ରୁଧିରଂ ନ ପିବାମ୍ୟୁ ରସ୍ତଃ !
ସଂପୂର୍ଣ୍ଣୟାମି ଗଦୟା ନ ସୁଯୋଧନୋରୁ
ସନ୍ଧିଂ କରୋତୁ ଭବତାଂ ନୃପତି ପଣେନ । ୦ ।
ଅର୍ଥ – ହେ ସହଦେବ, ମୁଁ ଯୁଦ୍ଧରେ କୌରବଶତକୁ ନ ମନ୍ଥିବି ? ଦୁଃଶାସନର ରୁଧିର ଉର ସ୍ଥକରୁ ନ ପିଇବି ? ଦୁର୍ଯ୍ୟୋଧନର ଊରୁକୁ ଗଦାଦ୍ୱାରା ଚୁଣ୍ଣିତ ନ କରିବି ? ଅବଶ୍ୟ ତ କରିବି; ଆପଣଙ୍କ ନୃପତି (ଯୁଧ୍ୟଷ୍ଠିର) ପଞ୍ଚ ଗ୍ରାମ ନିମିତ୍ତ ସନ୍ଧି କରନ୍ତୁ ।
ଅତ୍ର ମନ୍ଥନ କରିବି କେବଳ ଏହି ବ୍ୟଙ୍ଗ୍ୟାର୍ଥ, ମନ୍ଥନ ନ କରିବି କି ? ଏପରି ନିଷେଧ ସହିତରେ ରହିବାରୁ କାକୁଦ୍ୱାରା ଆକ୍ଷିପ୍ତ ହେଲା, ଅତଏବ ଗୁଣୀଭୂତ ହେଲା ।
ବାଚ୍ୟସିଦ୍ଧ୍ୟଙ୍ଗ ଗୁଣୀଭୂତବ୍ୟଙ୍ଗ୍ୟ – ଯଥା,
