ସମବାୟର ଆଦ୍ୟ ପ୍ରବର୍ତ୍ତକ ମଧୁସୂଦନ
ସମଗ୍ର ଭାରତରେ ସମବାୟ ଆନ୍ଦୋଳନର ପ୍ରାରମ୍ଭକାଳ ୧୯୦୪ ସାଲ ରୂପରେ ଚିହ୍ନିତ ହୋଇଛି । ସେହିବର୍ଷ ଭାରତରେ ସର୍ବପ୍ରଥମ ସମବାୟ ଆଇନ ୧୯୦୪ ନାମରେ ପ୍ରଣୟନ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ ପରେ ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ତରରେ ସମବାୟ ଋଣସମିତି ସ୍ଥାପନାପାଇଁ ସୁଯୋଗ ମିଳିଥିଲା । ଏହାପରେ ୧୯୧୨ ରେ ""ଭାରତ ସମବାୟ ସମିତି ଆଇନ ପ୍ରଣୀତ ହେଲା । ଫଳରେ ୧୯୦୪ର ଆଇନରେ ଥିବା ସମସ୍ତ ବାଧା ଓ ସୀମାବଦ୍ଧତାର ଅବସାନ ଘଟିଲା ଓ ସମବାୟ ସ୍ତରରେ ଅଣକୃଷି ଖାଉଟି ଭଂଡ଼ାର ଉଦ୍ୟୋଗ ଆଦି ସମିତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ସୁଯୋଗ ମିଳିଲା ।
ଓଡ଼ିଶା ପାଇଁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୌରବ ଆଉ ମର୍ଯ୍ୟାଦାର ବିଷୟ ଯେ,୧୯୦୪ ରେ ପ୍ରଥମ ସମବାୟ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନର ଛଅବର୍ଷ ପୂର୍ବରୁ ୧୮୯୮ ସାଲରେ ମଧୁସୂଦନ ଦାସଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଭାରତର ଅନ୍ୟତମ ପ୍ରଥମ ସମବାୟ ସମିତି ""କଟକ କୋ-ଅପରେଟିଭ୍ ଷ୍ଟୋର୍ ର ସ୍ଥାପନା ହୋଇଥିଲା । ଏହା ହେଉଛି ସମବାୟ ଆନ୍ଦୋଳନର ଆଦ୍ୟ କୀର୍ତ୍ତିିସ୍ତମ୍ଭ । ବିଖଣ୍ଡିତ ଆଉ ବିଭାଜିତ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷୀ ଅଂଚଳର ମିଶ୍ରଣ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ମଧୁସୂଦନ ଦାସ ୧୮୯୭ ସାଲର ଏପ୍ରିଲ୍ ମାସଠାରୁ ନଭେମ୍ବର ମାସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଇଂଲଣ୍ଡ ସହିତ ୟୁରୋପର ବହୁଦେଶ ପରିଭ୍ରମଣ କରିଥିଲେ । ସେହି ସମୟରେ ଇଂଲଣ୍ଡ ତଥା ୟୁରୋପର ବହୁଦେଶରେ ସମବାୟ ଆନ୍ଦୋଳନର ସର୍ବବ୍ୟାପକତା ଓ ମହନୀୟତାରେ ଅଭିଭୂତ ହୋଇ ମଧୁସୂଦନ ଦାସ ""କଟକ କୋ-ଅପରେଟିଭ୍ ଷ୍ଟୋର ର ସ୍ଥାପନପାଇଁ ସଂକଳ୍ପବଦ୍ଧ ହୋଇଥିଲେ ।
ଊନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀ ଆରମ୍ଭରେ ସମାଜବାଦର ପରିପ୍ରକାଶ ଘଟିଥିଲା ଏବଂ ୧୮୪୭ ସାଲ ବେଳକୁ କାଲମାର୍କସ୍ଙ୍କର ମୁଖ୍ୟ ଗ୍ରନ୍ଥମାନ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା । ଏହା ଫଳରେ ସୋସିଆଲ୍ ଡେମୋକ୍ରେଟିକ୍ ଫ୍ରଣ୍ଟ ଦଳ ୧୮୮୧ରେ ଗଠିତ ହେଲା । ପରବର୍ତ୍ତୀ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ମାର୍କସଙ୍କ ଚିନ୍ତାଧାରା ଅପେକ୍ଷା ଜର୍ଜ ବର୍ଣ୍ଣାଡ଼ ଶ, ସିଡ଼ନି ଓଲିଭର, ଗ୍ରାହମ ଓ୍ୱାଲ୍ସ ଏବଂ ସିଡ଼୍ନି ୱେବ୍ଙ୍କର