ଖସି ପଡ଼ିବ ଦାନ୍ତ ମାନ । ଚୋବାଇ ନ ପାରିବ ପାନ ।
ଅମାନ୍ୟ କଲେ ଗୀତ ଶୁଣି । ମୁଣ୍ଡରେ ଚରିବ ଉକୁଣି ।
ନକର ଗ୍ରନ୍ଥ ଉପହାସ । ଗୀତେ ଭଣିଲେ ଦେବବ୍ୟାସ ।
ବାଇ ମହାନ୍ତି ଅନୁବାଦ । ଶ୍ରବଣେ ତୁଟଇ ପ୍ରମାଦ ।।
ଇତିଶ୍ରୀ ଗୁପ୍ତ ଭାଗବତେ ମହାପୁରାଣେ ପ୍ରଥମ ସ୍କନ୍ଦ ଶୁକ ପରୀକ୍ଷିତ ସମ୍ବାଦେ "ଅତିହୋମ" ନାମ ଦୁଇ ଅଧ୍ୟାୟ, ଶ୍ରୀ ପଞ୍ଚୁ ଚନ୍ଦ୍ର ଧୀରେନ୍ଦ୍ର ମହାନ୍ତି । (ଛଦ୍ମନାମ)
(ଫକୀରମୋହନଙ୍କ ଅତିହୋମ ରଚନା ଉପରେ ଶ୍ରୀଯୁକ୍ତ ବିଶ୍ବନାଥ କର, ସଂପାଦକ ଉତ୍କଳ ସାହିତ୍ୟ ସମାଜଙ୍କ ପ୍ରଦତ୍ତ ବକ୍ତବ୍ୟ) ।
"ସୁରସିକ ଫକୀର ମୋହନ ସେନାପତି ମହାଶୟ, ପଞ୍ଚଚନ୍ଦ୍ର ଧୀରେନ୍ଦ୍ର ମହାନ୍ତି, ଏହି ଛଦ୍ମନାମରେ ତାଙ୍କର "ନନାଙ୍କ ବୟାନୀ’ ଭିତରେ ଅତିହୋମ ନାମ ଦେଇ ଏହି ପ୍ରସଙ୍ଗ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଥିଲେ । ୧୮୯୮ ସାଲ ବୈଶାଖ ମାସର ଉତ୍କଳ ସାହିତ୍ୟରୁ ଆମ୍ଭେମାନେ ଏଠାରେ ଉଦ୍ଧତି ଦେଲୁ ।” ମାତ୍ର ଓଡ଼ିଶାରେ ଦେଶବାସୀଙ୍କଠାରୁ ଏଥିଲାଗି ଆବଶ୍ୟକୀୟ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଓ ସମର୍ଥନ ମିଳିପାରି ନ ଥିଲା । ତେଣୁ ପରବର୍ତ୍ତୀ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ କଟକଠାରେ ଗୋଟିଏ ଖାଉଟି ସମବାୟ ଭଣ୍ଡାର-କଟକ କୋ-ଅପରେଟିଭ୍ ଷ୍ଟାର ନାମରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବାକୁ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଗ୍ରହଣ କଲେ । ଆଇନଜୀବୀ, ସରକାରୀ କର୍ମଚାରୀ, ଅମଲା ଶ୍ରେଣୀ, ଜନସାଧାରଣ ତଥା ନିମ୍ନବର୍ଗର
ଲୋକମାନଙ୍କର ସଭା ଆହ୍ବାନ କରିଥିଲେ । ଏହା ଲକ୍ଷ୍ୟ ସାଧନର ଏକ ପର୍ଯ୍ୟାୟ, ଯାହା ସେ ଯୁଗରେ ଅସମ୍ଭବ ବୋଲି ବିବେଚିତ ହେଉଥିଲା । ମଧୁସୂଦନ ଥରେ କୌଣସି ସଂକଳ୍ପ ନେଲେ, ଲକ୍ଷ୍ୟସ୍ଥଳରେ ପହଞ୍ଚିବା ଅସାଧ୍ୟ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ତାହା ତାଙ୍କପାଇଁ ଅସମ୍ଭବ ହେଉ ନଥିଲା । କାର୍ଯ୍ୟ ନିର୍ଣ୍ଣାୟକ ଧାରା ଥିଲା ସୁପରିକଳ୍ପିତ । ତେଣୁ ସମିତିର ଅଂଶଧନ ସଂଗ୍ରହ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ସେ ସଂଭାବ୍ୟ ସଭ୍ୟମାନଙ୍କୁ ବାରମ୍ବାର ଭେଟୁଥିଲେ । ସେହି ସମବାୟ (ଯୌଥ) ସ୍ଥାପନାପାଇଁ କେତେ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଅଧିବେଶନ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା । ମଧୁବାବୁଙ୍କ କୋଠରିରେ ୧୮୯୮ ସାଲର ଜୁନ ମାସରେ ସମିତି ସ୍ଥାପିତ ହେବାର ତିନି ମାସ ପୂର୍ବରୁ ମାର୍ଚ୍ଚମାସ ୧୨ ତାରିଖରେ ଏକ ସଭା ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା । ତାହାର ବିବରଣୀ ମଧ୍ୟ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା ସେହି ମାସର "ଉତ୍କଳଦୀପିକା’ ପତ୍ରିକାରେ । ବିବରଣୀ କି ମନୋଜ୍ଞ, ପ୍ରାଞ୍ଜଳ, ଆୟ ବିଷୟରେ ଉପସ୍ଥାପନ ଖୁବ୍ ମାର୍ମିକ । ପାଠକମାନଙ୍କର କୌତୁହଳ ଚରିତାର୍ଥ କରିବାପାଇଁ ସମଗ୍ର ବିବରଣୀଟି ଉପସ୍ଥାପନା କରାଗଲା । ଜନତାର ସହଯୋଗରେ ସମବାୟ ସମିତିର ପ୍ରଚେଷ୍ଟାରେ ମୂଲ୍ୟବୋଧକୁ ମାନ୍ୟତା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ଆଲେଖ୍ୟର ଏହା ହିଁ ପରମ ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟ ।
"ଗତ ରବିବାର ଅପରାହ୍ମଣ କାଳରେ ଅଦାଲତର କିଛି ଅମଲା ମାନ୍ୟବର ବାବୁ ମଧୁସୂଦନ ଦାସଙ୍କ ଘରଠାରେ ଏକତ୍ରିତ ହୋଇଥିଲେ । ବାବୁ ମହାଶୟ ସେମାନଙ୍କୁ ଅନେକ ଉତ୍ସାହ ଏବଂ ହିତକର ବାକ୍ୟରେ ବୁଝାଇଦେଲେ ଯେ, ଏକମେଳ ହୋଇ ଚେଷ୍ଟା ଓ ଯତ୍ରକଲେ ଅନେକ ସୁନ୍ଦର ଉପାୟ ବାହାରିପାରିବ । ବିଲାତରେ ସମଶ୍ରେଣୀର ଅନେକ ଲୋକ ଏକତ୍ରିତ ହୋଇ ଗୋଟିଏ