ଓଡ଼ିଶାର ଦ୍ୱିତୀୟ ବାରବାଟୀ ଦୁର୍ଗ:
'ମଧୁସ୍ମୃତି' ଅବଲୁପ୍ତ
ଓଡ଼ିଆ ଜାତୀୟତାର ଦ୍ୱିତୀୟ ବାରବାଟୀ ଦୁର୍ଗ- "ମଧୁସ୍ମୃତି', ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ବାସଭବନ । ସଂତାପିତ ଓଡ଼ିଶା ଭୂଇଁରୁ ଚିରକାଳ ଲାଗି ଏହା ଅବଲୁପ୍ତହେବା ଜାତୀୟ ଅକୃତଜ୍ଞତାର ଏକ ଚରମ ପରିପ୍ରକାଶ । ସେ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିବା ଓଡ଼ିଶା ଅଛି, ମାତ୍ର ତାଙ୍କର ସ୍ମୃତିଚିହ୍ନ ଓ ତାଙ୍କ ପ୍ରତି ଶ୍ରଦ୍ଧାଂଜଳି ଅର୍ପଣ କରିବାର ପୀଠ ଏହି ମାଟିରୁ ନିଶ୍ଚିହ୍ନ ହୋଇଯାଇଛି ।
ଏହି ବାରବାଟୀ ଦୁର୍ଗରେ ପ୍ରାୟ ୧୦୦୦ ସାଲରୁ ଆରମ୍ଭ କରି କେଶରୀ, ଗଂଗ, ସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶୀ ଆଉ ଅବଶେଷରେ ମୁକୁନ୍ଦ ଦେବଙ୍କର ପରାଭୂତ ଶାସନପରେ, ୧୫୬୮ ସାଲରେ ଏହି ମାଟିରୁ ଓଡ଼ିଶାର ସ୍ୱାଧୀନତା ରବି ଅସ୍ତମିତ ହୋଇଗଲେ । ଦଶମ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଯଯାତି କେଶରୀଙ୍କ
ଦ୍ୱାରା ପଶ୍ଚିମାଞ୍ଚଳ ଓ ଦ୍ୱାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଦକ୍ଷିଣାଞ୍ଚଳ ମିଶ୍ରଣ ପରେ ମଧୁସୂଦନ, ଦ୍ୱିତୀୟ ଦୁର୍ଗ ବାରବାଟୀ 'ମଧୁସ୍ମୃତି'ରୁ ଏହି ସମସ୍ତ ସାଫଲ୍ୟ ଓ ଅସାମାନ୍ୟ ଉପଲବ୍ଧି ଲାଭ କରିଥିଲେ । ଓଡ଼ିଶାର ପଶ୍ଚିମାଞ୍ଚଳ ଆଉ ଉତ୍ତରାଞ୍ଚଳ ୧୯୦୫ରେ ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣାଞ୍ଚଳ ୧୯୩୬ ସାଲରେ ଓଡ଼ିଶା ଡିଭିଜନ ସହିତ ସଂଯୁକ୍ତ କରି ସେ ନବ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଓଡ଼ିଶାର ସ୍ଥାପନା କରିଥିଲେ ।
ଏଣୁ ସେ ଥିଲେ ଏ ଜାତିର ଅନ୍ୟତମ ଖାରବେଳ ଯେ ଏକ ବିରାଟ ଶୂନ୍ୟତାର ପରିଧି ମଧ୍ୟରୁ ପ୍ରଥମ ଭାଷାଭିତ୍ତିକ ରାଜ୍ୟ ଓଡ଼ିଶାର ସ୍ଥାପନା କରିଥିଲେ । ମଧୁସୂଦନ ଯେଉଁ ଅଂଚଳଗୁଡିକର ମିଶ୍ରଣ କରିଥିଲେ, ତାହାର ଆୟତନ ବର୍ତ୍ତମାନ ତିରିଶିଟି ଜିଲ୍ଲାର ଅର୍ଦ୍ଧାଧିକ ଅର୍ଥାତ୍ ସତର ଗୋଟି ଜିଲ୍ଲା ଅଟେ । ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ଅବିଭକ୍ତ ୧୩ଟି ଜିଲ୍ଲାରୁ ୭ ଗୋଟି ଅବିଭକ୍ତ ଜିଲ୍ଲାର ସମସ୍ତ ଭୂଭାଗ, ଜଳ, ଖଣି, ଅରଣ୍ୟ ତଥା ସମସ୍ତ ପ୍ରାକୃତିକ