ଓଡ଼ିଶାର ସାଂସ୍କୃତିକ ଜାଗରଣରେ
ଜାତିପ୍ରାଣ ମଧୁସୂଦନ
ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶର ପ୍ରାଣ ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ଓ ଜନକ, ଜାତୀୟ ଗୌରବ ମଧୁସୂଦନଙ୍କରଜୀବନବ୍ୟାପୀ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ସଂଗ୍ରାମର ଫଳଶ୍ରୁତି ହେଉଛି- ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶ । ତାଙ୍କ ଆବିର୍ଭାବ ହୋଇଥିଲା ଓଡ଼ିଶାର ଅତ୍ୟନ୍ତ ସଂକଟପୂର୍ଣ୍ଣ ପରିସ୍ଥିତିରେ, ଯେତେବେଳେ ବିଦେଶୀ ଶାସନର ଗୋଟିଏ ଅବିବେକୀ କଲମଗାରରେ ଓଡ଼ିଶାର ସଂସ୍କୃତି ଓ ଐତିହ୍ୟ ଲୋପ ପାଇଯାଇଥାଆନ୍ତା । ନିଅଂକ ଦୁର୍ଭିକ୍ଷର କରାଳ ଗ୍ରସରେ ମୁମୂର୍ଷ ଓଡ଼ିଆ ଜାତି ମୃତ୍ୟୁ ସହିତ ସଂଗ୍ରାମ କରୁଥାଏ, ତାର ସଂସ୍କୃତି ଓ ସାହିତ୍ୟ ଅବଲୟପ୍ରାପ୍ତ ହେବାକୁ ବସିଥାଏ । ସେହିଭଳି ଏକ ସମୟରେ ୧୮୮୧ ସାଲରେ ମଧୁସୂଦନ ଓଡ଼ିଶାକୁ ଫେରିଆସିଥିଲେ । ସେତେବେଳକୁ ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରାଣ ରେଭେନ୍ସା ଓ ବିମସ୍ ସାହେବ ଓଡ଼ିଶାରୁ ବିଦାୟ ନେଇ ସାରିଥାନ୍ତି । ଓଡ଼ିଶାର ସ୍ବାର୍ଥକୁ ଶାସନର ପରିଧି ମଧ୍ୟରେ ରକ୍ଷା କରୁଥିବା ଆଦିନେତା ବିଚିତ୍ରାନନ୍ଦଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ଘଟିଥାଏ । ଓଡ଼ିଶା ହୋଇଯାଇଥାଏ ନିରାଶ୍ରୟ, ଅଭିଭାବକଶୂନ୍ୟ । ଏତିକିବେଳେ ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶର ଚିମିନେର ଉବକ୍ଷ୍ମଙ୍କ ପରି ଜଣେ ସ୍ବଚ୍ଛାଚାରୀ ପ୍ରଶାସକଙ୍କଦ୍ବାରା ସମ୍ବଲପୁର ସମେତ ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶରୁ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରବିଲୋପ ସାଧିତ ହୋଇଥାଏ । ଓଡ଼ିଶା ଡିଭିଜନର କମିଶନର ଯଦି ବଂଗଳା ଗଭର୍ଣ୍ଣରଙ୍କ ସ୍ବୀକୃତି ଆଣି ଓଡ଼ିଆ ପରିବର୍ତ୍ତେ ବଂଗଳାଭାଷା କୋର୍ଟ କଚେରି ତଥା ଶିକ୍ଷାୟତନରେ ପ୍ରଚଳନ ଲାଗି ସେତେବେଳେ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଥାନ୍ତେ, ଏତେବେଳକୁ ଓଡ଼ିଆ ସଂସ୍କୃତିର ମୂଳପିଣ୍ଡ ରୂପେ ପରିଚିତ ଥିବା ପୁରୀ, କଟକ ଓ ବାଲେଶ୍ବର ଜିଲ୍ଲା ବଂଗଳାଭାଷୀ ଅଂଚଳରେ ପରିଣତ ହୋଇ ଆପଣାର ସ୍ଥିତି ଓ ସତ୍ତାକୁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ହରଇ ବସିଥାନ୍ତା । ବିହାରୀମାନଙ୍କର ସ୍ୱେଚ୍ଛାଚାରିତାରେ ମୈଥିଳୀ ଭଳି ଉନ୍ନତ ସଂସ୍କୃତିସଂପନ୍ନ ଭାଷା ନିଶ୍ଚିହ୍ନ ହେଲା ପରି ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଅବଲୁପ୍ତ ହୋଇଯାଇଥାନ୍ତା । ମାତ୍ର ଓଡ଼ିଶା ଫେରିବା ପରେ ୧୮୮୧ ପରଠାରୁ ଦୀର୍ଘ ପଚାଶ ବର୍ଷ ଧରି ମଧୁସୂଦନ ଥିଲେ ଓଡ଼ିଶାର ରକ୍ଷାକବଚ ।