ଆମ ଦେବଦେବୀ/ଚନ୍ଦ୍ର
ଆମ ପୁରାଣରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଯେପରି ଦେବତା, ଚନ୍ଦ୍ର ମଧ୍ୟ ସେପରି ଦେବତା । ଛୋଟ ପିଲାଙ୍କଠାରୁ ବଡ଼ଙ୍କ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ, ଚନ୍ଦ୍ର ସମସ୍ତଙ୍କର ପ୍ରିୟ । କାରଣ, ଚନ୍ଦ୍ର ଦେଖିବାକୁ ଖୁବ୍ ସୁନ୍ଦର । ପୁଣି ଛୋଟ ପିଲାଙ୍କ ପାଇଁ ଚନ୍ଦ୍ର ତ ଅତି ଆଦରର ‘ଜହ୍ନମାମୁଁ’ । କାରଣ ଚନ୍ଦ୍ର ମାଆ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କର ଭାଇ ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ ରହିଛି ।
ଚନ୍ଦ୍ର, ଅତ୍ରି ଓ ଅନସୂୟାଙ୍କ ସନ୍ତାନ । ସେ ସମୁଦ୍ରରୁ ଜାତ ହୋଇଥିଲେ ବୋଲି ମଧ୍ୟ କେତେକ ପୁରାଣରେ ଲେଖା ଅଛି । ଦେବୀ ଭାଗବତରେ ଲେଖା ଅଛି, ସ୍ୱୟଂ ବ୍ରହ୍ମା ଚନ୍ଦ୍ର ରୂରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କଠାରୁ ଚନ୍ଦ୍ରବଂଶର ବିସ୍ତାର ହୋଇଥିଲା । ବୁଧ ସେହି ବଂଶର ପ୍ରଥମ ରାଜା । ପୁରୁରବା ଚନ୍ଦ୍ରବଂଶର ରାଜାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ।
ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ଜନ୍ମ ସମ୍ପର୍କରେ ପୁରାଣରେ ଯେଉଁ କାହାଣୀ ଅଛି, ସେହି କାହାଣୀଟି ଏହିପରି-
ସୃଷ୍ଟି ଆରମ୍ଭ କାଳର କଥା । ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁ ତାଙ୍କର ନାଭିଦ୍ମରୁ ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କୁ ସୃଷ୍ଟି କଲେ । କହିଲେ, ସୃଷ୍ଟିର କିପରି ବିସ୍ତାର ହେବ, ସେ ଦାୟିତ୍ୱ ତୁମର । ବ୍ରହ୍ମା ସେଥିପାଇଁ ଅତ୍ରିଙ୍କୁ ସୃଷ୍ଟି କଲେ ଓ ତାଙ୍କୁ ସୃଷ୍ଟି ସର୍ଜନାର ଦାୟିତ୍ୱ ଦେଲେ । ଅତ୍ରି ଭାବିଲେ, ସାରା ସଂସାର ସୃଷ୍ଟି କରିବା କ’ଣ କିଛି କମ୍ କଥା ! ସେଥିାଇଁ ଶକ୍ତି ଥିବା ଦରକାର । ତେଣୁ ସେହି ଶକ୍ତି ପାଇବା ପାଇଁ ସେ ଯାଇ ଅନୁତ୍ତର ତପସ୍ୟା କଲେ । ବହୁ ବର୍ଷ ତପସ୍ୟା ପରେ, ତାଙ୍କର ନିଷ୍ଠା ଦେଖି ସଚ୍ଚିଦାନନ୍ଦ ବ୍ରହ୍ମ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେଲେ । ଏକ ଦିବ୍ୟଜ୍ୟୋତି ରୂପରେ ଆସି ତାଙ୍କ ହୃଦୟରେ ରହିଲେ । ତାହା ଜାଣି ଅତ୍ରିଙ୍କ ଆଖିରୁ ଆନନ୍ଦରେ ଲୁହଧାର ଝରି ପଡ଼ିଲା । ସେହି ଲୁହରୁ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଭ୍ରୂଣ ଜାତ ହେଲେ । ସେହି ଭ୍ରୂଣଗୁଡିକୁ ଏକାଠି କରି ବ୍ରହ୍ମା ଗୋଟିଏ ସୁନ୍ଦର ତରୁଣ ସୃଷ୍ଟି କଲେ । ସେହି ସୁନ୍ଦର ତରୁଣଟି ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କ ଅଂଶରୁ ଜାତ ହୋଇଥିବାରୁ ତାଙ୍କର ରୂପ ଖୁବ୍ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ହୋଇଥିଲା । ସେହି ତରୁଣ ହିଁ ଆମର ଚନ୍ଦ୍ର ଦେବତା ।
ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ସୃଷ୍ଟି ପରେ ବ୍ରହ୍ମା ତାଙ୍କୁ ନିଜ ରଥ ଉପରକୁ ନେଇଗଲେ । ତାହା ଦେଖି ବ୍ରହ୍ମର୍ଷିମାନେ ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କଲେ । କହିଲେ, ଏ ସୁନ୍ଦର ତରୁଣଟି ଆମର ଦେବତା ହୁଅନ୍ତୁ । ତା’ପରେ ମୁନି, ଋଷି, ଦେବତା, ଗନ୍ଧର୍ବ ଓ ଅପସରୀମାନେ ସାମବେଦ ଗାନ କରି ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ ସ୍ତୁତି କଲେ । ସେହି ସ୍ତୁତି ଫଳରେ ପୃଥିବୀରେ ଔଷଧିମାନ ବିକଶିତ ହେଲା । ତେଣୁ, ସେହିଦିନଠୁ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ କୁହାଗଲା ଔଷଧିମାନଙ୍କର ରାଜା । ତେବେ କେବଳ ଔଷଧିମାନଙ୍କର ରାଜା ନୁହେଁ, ହରିବଂଶ ପୁରାଣରେ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ ନକ୍ଷତ୍ରମାନଙ୍କର ରାଜାବୋଲି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଇଛି ।
ଚନ୍ଦ୍ର ତ ଦେଖିବାକୁ ଖୁବ୍ ସୁନ୍ଦର ଥିଲେ । ପୁଣି ଔଷଧିମାନଙ୍କର ରାଜା ହେବାରୁ ତାଙ୍କର ଖ୍ୟାତି ଚାରିଆଡେ଼ ବ୍ୟାପିଗଲା । ଦକ୍ଷ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କର ଖ୍ୟାତି ଶୁଣିଲେ । ତାଙ୍କର ଥିଲେ ୨୭ଟି ସୁନ୍ଦରୀ କନ୍ୟା । ସେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ସେ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ସହିତ ବିବାହ ଦେଲେ । ସେହି ୨୭ କନ୍ୟାଙ୍କର ନାମ ହେଉଛି- ଅନୁରାଧା,ଜ୍ୟେଷ୍ଠା, ମୂଳା, ପୂର୍ବାଷାଢ଼ା, ଉତ୍ତରାଷାଢ଼ା, ଶ୍ରୋଣା, ସ୍ରବିସ୍ଥା, ପ୍ରଚେତସ, ପୂର୍ବପ୍ରସ୍ଥପଦା, ଉତ୍ତରପ୍ରସ୍ଥପଦା, ରେବତୀ, ଅଶ୍ୱିନୀ, ଭରଣୀ, କୃତ୍ତିକା, ରୋହିଣୀ, ମୃଗଶିରା, ଆର୍ଦ୍ରା, ପୁନର୍ବସୁ, ପୁଷ୍ୟା, ଆଶ୍ଲେଷା, ଜନକମ୍, ପୂର୍ବା ଫାଲ୍ଗୁନୀ, ଉତ୍ତରା ଫାଲ୍ଗୁନୀ,
ହସ୍ତା, ଚିତ୍ରା, ସ୍ୱାତୀ ଓ ବିଶାଖା । ଦକ୍ଷଙ୍କର ସେହି ୨୭ କନ୍ୟା, ତାରାରୂପେ ଆକାଶରେ ଦେଖାଯାନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କ ସହିତ ଚନ୍ଦ୍ର ମହାମେରୁ ପରିକ୍ରମା କରନ୍ତି । ଜ୍ୟୋତିର୍ବିଜ୍ଞାନ ମଧ୍ୟ ପୁରାଣର ଏହି କାହାଣୀକୁ ସମର୍ଥନ କରେ । ଜ୍ୟୋତିର୍ବିଜ୍ଞାନ ଅନୁସାରେ ଚନ୍ଦ୍ର ନିଜର ଗତି ପଥରେ ଏହି ୨୭ଟି ନକ୍ଷତ୍ରରେ ଅବସ୍ଥାନ କରିଥା'ନ୍ତି ।
ଚନ୍ଦ୍ର ଦେଖିବାକୁ ଖୁବ୍ ସୁନ୍ଦର । ହେଲେ ସେଥିପାଇଁ ବହୁକାଳ ଯାଏ ତାଙ୍କ ମନରେ ଗର୍ବ ନଥିଲା । ବରଂ ଧର୍ମକର୍ମରେ ତାଙ୍କର ମନ ଥିଲା । ଥରେ ସେ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କୁ ତପସ୍ୟା କଲେ । ସେହି ତପସ୍ୟା ଦଶ ସହସ୍ର କଳ୍ପ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଚାଲିଲା । ତାଙ୍କର ସେହି ନିଷ୍ଠାପର ତପସ୍ୟାରେ ବିଷ୍ଣୁ ପ୍ରୀତ ହୋଇ ବର ଯାଚିଲେ । ଚନ୍ଦ୍ର କହିଲେ, ଯେତେବେଳେ ମୁଁ ସ୍ୱର୍ଗରେ ଯଜ୍ଞ କରିବି, ସେତେବେଳେ ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କ ସହିତ ସମସ୍ତ ଦେବତା ସେଠାରେ ଆସି ଉପସ୍ଥିତ ହେବେ ଏବଂ ଯଜ୍ଞଭାଗ ଗ୍ରହଣ କରିବେ ଓ ଶିବ ତ୍ରିଶୂଳ ଧରି ଯଜ୍ଞ ସ୍ଥଳକୁ ରକ୍ଷା କରିବେ । ମୋତେ ଏହି ବର ଦିଅନ୍ତୁ । ବିଷ୍ଣୁ ତାଙ୍କୁ ସେହି ବର ଦେଲେ ।
ବିଷ୍ଣୁଙ୍କଠାରୁ ବର ପାଇବା ପରେ ଚନ୍ଦ୍ର ଗୋଟିଏ ଯଜ୍ଞ କଲେ । ସେହି ଯଜ୍ଞରେ ଅତ୍ରି, ଭୃଗୁ, ବ୍ରହ୍ମା, ବିଷ୍ଣୁ, ଦେବତା, ବସୁ ଓ ମରୁତଗଣ ଅଂଶ ଗ୍ରହଣ କଲେ । ଶିବ ତ୍ରିଶୂଳ ଧରି ଯଜ୍ଞସ୍ଥଳ ରକ୍ଷା କଲେ । ଯେତେବେଳେ ସେହି ଯଜ୍ଞ ଶେଷ ହେଲା, ସେତେବେଳେ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ରୂପ ଆହୁରି ଝଟକି ଉଠିଲା । ତାଙ୍କର ସେହି ରୂପ ଦେଖି ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ପତ୍ନୀ ଲକ୍ଷ୍ମୀ, କର୍ଦ୍ଦମଙ୍କ ପତ୍ନୀ ସିନୀବାଳୀ, ବିଭାବସୁଙ୍କ ପତ୍ନୀ ଦ୍ୟୁତି, ଧାତାଙ୍କ ପତ୍ନୀ ପୁଷ୍ଟି, ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ପତ୍ନୀ ପ୍ରଭା, ହବିଷ୍ମାନଙ୍କ ପତ୍ନୀ କୁହୂ, ଜୟନ୍ତଙ୍କ ପତ୍ନୀ କୀର୍ତ୍ତି, କଶ୍ୟପଙ୍କ ପତ୍ନୀ ଅଂଶୁମାଳି ଓ ନନ୍ଦାଙ୍କ ପତ୍ନୀ ଧୃତି ମୁଗ୍ଧ ହେଲେ । ତାହା ଦେଖି ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ଛାତି ଗର୍ବରେ ଫୁଲିଉଠିଲା । ସେ ଭାବିଲେ, ମୁଁ ସମସ୍ତଙ୍କ ଠାରୁ ସୁନ୍ଦର; ଏଣୁ ମୋ’ ମନ ଯାହା ଇଚ୍ଛା ତାହା କରିବି । ଏହା ଭାବି ଏହି ନବ ଦେବୀଙ୍କୁ ସେ ଖରାପ ବ୍ୟବହାର କରିବାରେ ଲାଗିଲେ ।
କେବଳ ଏତିକି ନୁହେଁ । ଦେବତାମାନଙ୍କର ଗୁରୁ ବୃହସ୍ପତିଙ୍କ ପତ୍ନୀ ତାରା ମଧ୍ୟ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ସୁନ୍ଦର ରୂପରେ ମୁଗ୍ଧ ହେଲେ । ତାଙ୍କ ଦୁର୍ବଳତାର ସୁଯୋଗ ନେଇ ଚନ୍ଦ୍ର ତାଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଖରାପ ବ୍ୟବହାର କଲେ । ଗୁରୁ ହେଉଛନ୍ତି ପିତା ସମାନ ଓ ଗୁରୁପତ୍ନୀ ମାତା ସମାନ । ମାତ୍ର ଚନ୍ଦ୍ର ତାଙ୍କୁ ନିଜ ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଭିତରୁ ଜଣେ ପରି ଦେଖିଲେ । ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ସେହି ପାପକର୍ମରେ ତିନିଲୋକର ସମସ୍ତେ ସ୍ତମ୍ଭୀଭୂତ ହୋଇଗଲେ । ସେହି ପାପକର୍ମ ଫଳରୁ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ଦେବତ୍ୱ ମଧ୍ୟ ହ୍ରାସ ପାଇଲା । ଅସୁରଟିଏ ଯେପରି, ଚନ୍ଦ୍ର ମଧ୍ୟ ସେପରି ହୋଇଗଲେ । ଫଳରେ ଅସୁରମାନଙ୍କ ଗୁରୁ ଶୁକ୍ର ଆସି ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ସହିତ ବନ୍ଧୁତା କଲେ । କହିଲେ, କିଛି ଭୟ କର ନାହିଁ । ଆମ ଅସୁରଙ୍କ ସାଙ୍ଗେ ମିଶି ରୁହ । ଦେବତାମାନେ ତୁମର କିଛି ଅନିଷ୍ଟ କରିାରିବେ ନାହିଁ ।
ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ଏପରି ହାବଭାବରେ ଦେବତାମାନେ କ୍ଷୁବ୍ଧ ହେଲେ । ଯାଇ ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ଆଗରେ ଅଭିଯୋଗ କଲେ । ବୃହସ୍ପତି ମଧ୍ୟ ଯାଇ ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ଆଗରେ ଅଭିଯୋଗ କଲେ । ଫଳରେ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଦେବରାଜ ଇନ୍ଦ୍ର ଯୁଦ୍ଧ ଘୋଷଣା କଲେ । ଇନ୍ଦ୍ର ଓ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଘୋର ଯୁଦ୍ଧ ହେଲା । ସେ ଯୁଦ୍ଧ ପ୍ରକୃତରେ ଦେଖିଲେ ଇନ୍ଦ୍ର-ଚନ୍ଦ୍ର ଯୁଦ୍ଧ ନଥିଲା । ସେ ଯୁଦ୍ଧ ପ୍ରକୃତରେ ଥିଲା ଅସୁର ଓ ଦେବତାମାନଙ୍କର ଯୁଦ୍ଧ । ଶେଷରେ ବ୍ରହ୍ମା ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ ଯୁଦ୍ଧ ବନ୍ଦ କରିବାକୁ କହିବାରୁ ଯୁଦ୍ଧ ବନ୍ଦ ହେଲା । ଚନ୍ଦ୍ର ବାଧ୍ୟ ହୋଇ ବୃହସ୍ପତିଙ୍କ ପତ୍ନୀ ତାରାଙ୍କୁ ଫେରାଇ ଦେଲେ । ମାତ୍ର ଦେବତା ଭାବରେ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ପୂର୍ବ ମହତ୍ତ୍ୱ ଆଉ ରହିଲା ନାହିଁ ।
ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ କଳାର ହ୍ରାସବୃଦ୍ଧି କଥା ଆମେ ଜାଣୁ । ଶୁକ୍ଳପକ୍ଷରେ ଚନ୍ଦ୍ର ବଢ଼ନ୍ତି ଓ କୃଷ୍ଣ ପକ୍ଷରେ ଛିଡ଼ନ୍ତି । ବିଜ୍ଞାନ ଅବଶ୍ୟ ଭିନ୍ନ କାହାଣୀ କହେ, ମାତ୍ର ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ କଳାରେ ହ୍ରାସ ଓ ବୃଦ୍ଧି କାହିଁକି ହୁଏ, ସେ ସଂପର୍କରେ ପୁରାଣରେ ଭିନ୍ନ କାହାଣୀ ଅଛି । ସେହି କାହାଣୀ ହେଉଛି, ଦକ୍ଷଙ୍କର ୨୭ କନ୍ୟାଙ୍କୁ ବିବାହ କଲେ ମଧ୍ୟ, ଚନ୍ଦ୍ର ରୋହିଣୀଙ୍କୁ ସବୁଠୁ ବେଶି ଭଲ ପାଉଥିଲେ । ତାଙ୍କୁ ସାଙ୍ଗରେ ଧରି ବେଶି ବୁଲାଚଲା କରୁଥିଲେ । ଫଳରେ ତାଙ୍କର ଅନ୍ୟ ଛବିଶ ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କର ମନ ଦୁଃଖ ହେଉଥିଲା ।
ଦିନ ପରେ ଦିନ ଗଡ଼ି ଚାଲିଲା । ମାତ୍ର ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ସ୍ୱଭାବ ବଦଳିଲା ନାହିଁ । ତେଣୁ ଅନ୍ୟ ଛବିଶ ସ୍ତ୍ରୀ ଯାଇ ତାଙ୍କ ପିତା ଦକ୍ଷଙ୍କ ଆଗରେ ସେକଥା କହିଲେ । ଦକ୍ଷ ତାଙ୍କର ଜ୍ୱାଇଁ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ ଡାକି କହିଲେ, ସ୍ୱାମୀ ଭାବରେ ତୁମେ ସବୁ ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ସମାନ ଦୃଷ୍ଟିରେ ଦେଖିବା କଥା । ମାତ୍ର ତୁମେ ତାହା କରୁନାହଁ । ଫଳରେ ମୋର ବାକି ଛବିଶ କନ୍ୟାଙ୍କ ମନ ଦୁଃଖ ହେଉଛି । ମାତ୍ର ଶ୍ୱଶୁରଙ୍କ କଥାକୁ ଚନ୍ଦ୍ର କାନ ଦେଲେ ନାହିଁ । ପୂର୍ବପରି ରୋହିଣୀଙ୍କ ସହିତ ଅଧିକ ସମୟ କଟାଇଲେ । ଫଳରେ ରୋହିଣୀଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତେ ଯାଇ ପୁଣି ଥରେ ଦକ୍ଷଙ୍କ ଆଗରେ ଅଭିଯୋଗ କଲେ । ସମସ୍ତଙ୍କୁ ସମାନ ଭାବରେ ଦେଖିବାକୁ ଦକ୍ଷ ପୁଣି ଥରେ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ କହିଲେ । ମାତ୍ର ଚନ୍ଦ୍ର ଏଥର ମଧ୍ୟ ଶୁଣିଲେ ନାହିଁ । ତୃତୀୟ ଥର ମଧ୍ୟ ସେଇ ଏକା କଥା ହେଲା । ଫଳରେ ଦକ୍ଷ ରାଗିଗଲେ । ରାଗିଯାଇ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ ଅଭିଶାପ ଦେଲେ ଯେ, ତାଙ୍କୁ କ୍ଷୟ ରୋଗ ହେଉ ।
ଦକ୍ଷଙ୍କ ଅଭିଶାପ ଫଳରେ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ କ୍ଷୟରୋଧ ଧରିଲା । ଦିନକୁ ଦିନ ସେ କ୍ଷୟ ହୋଇ ହୋଇ ଚାଲିଲେ । ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ପ୍ରଭା ଦିନକୁ ଦିନ କମିବାରୁ ପୃଥିବୀରୁ ଔଷଧୀୟ ବୃକ୍ଷଲତାସବୁ ମରିଯିବାକୁ ବସିଲେ । ଚାରିଆଡ଼େ ହାହାକାର ପଡ଼ିଗଲା । ତେଣୁ ଦେବତାମାନେ ଯାଇ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ପାଖରେ ପହଞ୍ଚି ଏପରି ହେବାର କାରଣ ପଚାରିଲେ । ଚନ୍ଦ୍ର ସେମାନଙ୍କୁ ପ୍ରକୃତ କଥା କହିଲେ । ତାହା ଶୁଣି ଦେବତାମାନେ ଦୁଃଖିତ ହେଲେ । ଏକାଠି ହୋଇ ଯାଇ ଅଭିଶାପ
ପୁରାଣରେ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ସମ୍ପର୍କରେ ଆହୁରି ବହୁ କଥା ଲେଖା ଅଛି । ଭୀଷ୍ମ ପର୍ବରେ ଥିବା ଉଲ୍ଲେଖ ଅନୁଯାୟୀ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ଆକାର ଏଗାର ହଜାର ବର୍ଗ ଯୋଜନ । ପରିଧି ତେତିଶ ହଜାର ଯୋଜନ । ପାଞ୍ଚ ହଜାର ନଅଶହ ଯୋଜନର ଘନ ପଦାର୍ଥରେ ତାଙ୍କ ଦେହ ତିଆରି । ସେ ଅଷ୍ଟବସୁଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ । ତାଙ୍କର ବର୍ଚ୍ଚସ, ଶିଶିର, ପ୍ରାଣ ଓ ରମଣ ନାମରେ ଚାରି ପୁତ୍ର । ବର୍ଚ୍ଚସ ଦ୍ୱାପର ଯୁଗରେ ଅର୍ଜ୍ଜୁନଙ୍କ ପୁତ୍ର ଅଭିମନ୍ୟୁ ରୂପରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ।
ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ସମ୍ପର୍କରେ ବିଭିନ୍ନ ପୁରାଣରେ ବହୁ କାହାଣୀ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି । ଏପରି ଗୋଟିଏ କାହାଣୀ ହେଉଛି- ଚନ୍ଦ୍ର ଥରେ ଗଣେଶଙ୍କ ବିଚିତ୍ର ରୂପ ଦେଖି ପରିହାସ କରିବାରୁ ଗଣେଶ ରାଗିଯାଇ ତାଙ୍କର ଗୋଟିଏ ଦାନ୍ତକୁ ଭାଙ୍ଗି ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ଉପରକୁ ଫୋପାଡ଼ିଲେ । ଫଳରେ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ଦେହ କ୍ଷତବିକ୍ଷତ ହୋଇଗଲା । ତାହାରି ଦାଗ ଏବେ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ଦେହରେ ଅଛି ।
ତେବେ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କର କେତେକ ଭଲଗୁଣର ବର୍ଣ୍ଣନା ମଧ୍ୟ ପୁରାଣରେ ରହିଛି । ରାଜା ପୃଥୁ ଥରେ ଭୂମିଦେବୀଙ୍କୁ ଗାଈଟିଏରେ ପରିଣତ କରିଦେଇଥିଲେ । ସେତେବେଳେ ବ୍ରହ୍ମା ତାଙ୍କର ବାଛୁରୀ ହୋଇଥିଲେ । ପରେ ଚନ୍ଦ୍ର ମଧ୍ୟ ଥରେ ବାଛୁରୀ ହୋଇଥିଲେ । ତେଣୁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ବ୍ରହ୍ମା ତାଙ୍କୁ ନକ୍ଷତ୍ର ଓ ଔଷଧିମାନଙ୍କର ରାଜା କରିଥିଲେ । ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ କିରଣ ପ୍ରଭାବରେ ଔଷଧୀୟ ବୃକ୍ଷମାନଙ୍କର ଔଷଧି ଗୁଣ ବୃଦ୍ଧିପାଏ ବୋଲି ମଧ୍ୟ ଉଦ୍ଭିଦ ବିଜ୍ଞାନୀ କହନ୍ତି । ଏଣୁ କାବ୍ୟମାନଙ୍କରେ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ 'ଔଷଧୀଶ' ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି କାବ୍ୟନାୟିକାମାନଙ୍କର ମୁଖକୁ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ସହ ତୁଳନାକରି 'ଔଷଧୀଶାନନା' ବୋଲି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଇଛି ।
ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ସଂପର୍କିତ ଅନ୍ୟ ଏକ କାହାଣୀ ଅଛି ଅମୃତକୁ ନେଇ । ସମୁଦ୍ର ମନ୍ଥନରୁ ଯେଉଁ ଅମୃତ ବାହାରିଥିଲା, ମାୟାବୀ ନାମକ ଏକ ଅସୁର ଛଦ୍ମବେଶ ଧରି ତାହା ଖାଇ ଅମର ହେବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କଲାବେଳେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଓ ଚନ୍ଦ୍ର ତାହାକୁ ଚିହ୍ନାଇ ଦେଇଥିଲେ । ପରେ ବେକ ପାଖରୁ ଦୁଇଗଡ଼ ହୋଇ ସେହି ଅସୁର ହୋଇଥିଲା ରାହୁ ଓ କେତୁ ନାମରେ ଦୁଇଟି ଅସୁର । କିନ୍ତୁ ଅମୃତ ଖାଇ ଥିବାରୁ ଦୁହେଁ ଅମର ରହିଲେ । ଏଣୁ ପ୍ରତିଶୋଧ ନେବାକୁ ସେ ଦୁହେଁ ବେଳେବେଳେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଓ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ ଗିଳି ପକାନ୍ତି ।
ଏହାକୁ ନେଇ ଆହୁରି ଗୋଟିଏ ମଜାଦାର କାହାଣୀ ମଧ୍ୟ ଆମ ପୁରାଣରେ ଅଛି । ସେହି କାହାଣୀ ଅନୁସାରେ, ମାୟାବୀ ଅସୁର ଅମୃତ ଖାଇବା ବେଳେ ବେକ ପାଖରୁ ତାକୁ କାଟି ଗଣ୍ଡି, ମୁଣ୍ଡ ଅଲଗା କରିଦିଆଯାଇଥିଲା । ସେତେବେଳକୁ ଅମୃତ ତା'ର ଗଳା ପାଖରେ ରହିଥିଲା । ବେକ କାଟି ଦିଆଯିବାରୁ ବେକ ପାଖରୁ ଉଭୟ ରକ୍ତ ଓ ଅମୃତ ଝରି ତଳେ ପଡ଼ିଲା । ସେହି ରକ୍ତରୁ ନାଲି ପିଆଜ ଏବଂ ଅମୃତରୁ ଧଳା ପିଆଜ ସୃଷ୍ଟି ହେଲା । ଏଣୁ ନାଲି ପିଆଜକୁ ଅନେକ ଆମିଷ ଭାବି ଖାଉ ନଥିବା ବେଳେ ଧଳା ପିଆଜ ଖାଇବାକୁ କୁଣ୍ଠା ବୋଧ କରନ୍ତି ନାହିଁ ।
ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ସଂପର୍କରେ ଥିବା ଅନ୍ୟ କେତୋଟି କାହାଣୀ ହେଉଛି, ଚନ୍ଦ୍ର କାର୍ତ୍ତିକଙ୍କୁ ମଣି ଓ ସୁମତି ନାମରେ ଦୁଇଜଣ ପରିଚାରକଙ୍କୁ ଉପହାର ଦେଇଥିଲେ । ଥରେ ସମ୍ବରାସୁରକୁ ସେ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କର ସଦ୍ଗୁଣ ସମ୍ପର୍କରେ କହିଥିଲେ । ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ଏହିସବୁ ସଦ୍ଗୁଣ, ତାଙ୍କର ରୂପଗର୍ବ ଓ ଅସତ୍ କାର୍ଯ୍ୟ ତୁଳନାରେ ଟିକିଏ ଅଧିକ ।
ତଥାପି, ଯେତିକି ସଦ୍ଗୁଣ ଅଛି ସେତିକି ଯୋଗୁଁ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ଯାହାକିଛି ସମ୍ମାନ ରହିଛି । ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ଠାରୁ ବର ପାଇ, ଶିବଙ୍କୁ ସେ ନିଜ ଯଜ୍ଞ ସ୍ଥଳରେ ଜଗୁଆଳି କରିବାକୁ କୁଣ୍ଠାବୋଧ କରି ନଥିଲେ । ମାତ୍ର ତାହା ସତ୍ତ୍ୱେ, ଶିବ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ ନିଜ ମସ୍ତକରେ ଧାରଣ କରିଥାନ୍ତି ।
ହରିବଂଶ ପୁରାଣରେ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ ଅଷ୍ଟବସୁର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଛି । ସେଠାରେ ତାଙ୍କର ନାମ 'ସୋମ' । ଅନ୍ୟ ସାତବସୁ ହେଉଛନ୍ତି- ଅଖ, ଧର, ଧ୍ରୁବ, ଅନିଳ, ପ୍ରତ୍ୟୁଷ ଓ ପ୍ରଭାସ । ସୋମ କହିଲେ ଶିବଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ବୁଝାଏ । ଶିବ ତାଙ୍କ ମସ୍ତକରେ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ ଧାରଣ କରିଥିବାରୁ ସୋମବାରକୁ ଶିବ ଓ ଚନ୍ଦ୍ର ଉଭୟଙ୍କ ବାର ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ । ସାଧାରଣତଃ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ସ୍ତୁତି କରାଯାଇ କୁହାଯାଏ-
ଯେଉଁ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ରୂପ ଦିବ୍ୟ ଶଙ୍ଖ ବା ତୁଷାର ପରି ଶୁଭ୍ର, ଯେଉଁ ଚନ୍ଦ୍ର ଶିବଙ୍କର ମସ୍ତକରେ ଶୋଭାପାଆନ୍ତି, ଯେଉଁ ଚନ୍ଦ୍ର ଦଶାଶ୍ୱ ବାହନ, ସେହି ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ସ୍ତୋତ୍ର ଶ୍ରଦ୍ଧାରେ ପାଠ କଲେ ଶତ୍ରୁ କ୍ଷୟ ହୁଅନ୍ତି ଓ ଆତ୍ମା ବିକଶିତ ହୁଏ ।
ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ଗୋଟିଏ ଧ୍ୟାନଶ୍ଳୋକରେ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କୁ ନକ୍ଷତ୍ରପତି ବା ନକ୍ଷତ୍ରଗଣଙ୍କର ରାଜା ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି-
ସର୍ବନକ୍ଷତ ମଧ୍ୟେ ତୁ ସୋମୋ ରାଜା ପ୍ରକୀର୍ତ୍ତିତଃ
ତସ୍ମୈ ସୋମାୟ ଦେବାୟ ନକ୍ଷତ୍ରପତୟେ ନମଃ ।
 |
 |
 |
 |
|
|
|